همان طور که پیش از این ذکر کردیم ُ هدف ما در این نوشتار برای بهتر شدن و نمود بیشتر عاشورای مزینان است که از سابقه ی تاریخی خاصی برخوردار می باشد لذا قصد توهین و یا جسارت به هیچ یک از عزیزان و دست اندرکاران زحمتکش را نداریم و اگر به طور تلویحی اسمی در ذهن مخاطبان متبادر می شود این نظر ما نیست و برداشت و یا نظر خود افراد است.

اما چرا ما به چنین اقدامی روی آوردیم ؟به قول بعضی از مخاطبان آیا بهتر نبود این موارد رسانه ای نمی شد و در جلسه ای مطرح می گردید بعد اگر حرفمان به جایی نمی رسید دست به انتشار این مطالب می زدیم؟

بعد از بررسی های مختلف و طرح این مباحث با دوستان هم فکر و از آن جایی که نظری واحد برای نشستن و برطرف کردن بعضی از این مشکلات نبود تنها راه رسیدن فریاد بسیاری از کسانی که مانند ما بر روی سکو می نشینند و تماشاگر هنر نمایی تعزیه خوانان گرانمایه هستند همین بود و امیدواریم قبل از آنی که دیگران بنویسند و بگویند مجریان و برگزار کنندگان این مراسم آپینی نظر خیرخواهانه شاهدان کویر را دریابند و همه باهم برای نظم و هماهنگی بیشتر به یک نتیجه ی مطلوب برسند. امروزه عصر عصر ارتباطات و رسانه است با کوچک ترین اشتباه در تمامی دنیا تصویر آن آگراندیسمان می شود و دیگران خواهند دید پس بیایید دست به دست هم دهیم تا مانند گذشتگانمان که برای برپایی و ماندگاری این مراسم تلاش می کردند ما نیز در این راه بکوشیم و همان طریق را به پیماییم.

ضمن تشکر از عزیزانی که با ارسال پیام و تماس تلفنی به خصوص آقایان شیخ محمد مزینانی و مداح اهلبیت حسین محمدی که با مناعت طبع و سعه ی صدر و راهنمایی ها و نظرات شایسته موجب شدند تا این مسیر ادامه پیدا کند و خود پیشگام برای اصلاح نقایص موجود هستند از تمامی صاحب نظران و اهل قلم مزینان در خواست می شود هدایتگر ما برای آنچه خود باید بگویند باشند!

بخش چهارم / محتوا

یکی از مسائلی که شاید ذهن بسیاری از تعزیه دوستان را به خود مشغول کرده تفاوت بین خوانش ما مزینانی ها از تعزیه ی روز عاشورا و خوانساری هاست که آیا آن ها درست می خوانند یا ما ؟ سبک آن ها درست است یا تعزیه خوان های ما؟ تعزیه ی مزینان از نظر آوایی و موسیقایی در چه سبکی است و آن ها چه سبکی را اجرا می نمایند؟

طبق نظرسنجی و تبادل نظری که ما با استادان موسیقی به خصوص یار همیشه همراه شاهدان کویر سیدمصطفی جلالی پور که خود سال هاست به عنوان مدرس ؛سبک های مختلف موسیقی را در رادیو و تلویزیون و کلاس های کارگاهی تدریس می کند ، از نظر آوایی نوع خواندن و سبک اجرایی تعزیه خوان های ما با دیگر شهرها و روستاهای ایران تفاوت آن چنانی ندارد و هنرمندان مزینانی همان روشی را اجرا می کنند که سال ها پیش یعنی از زمانی که تعزیه سراسری شد و به مزینان رسید و مرسوم گردید. یعنی حر خوان و یا عباس خوان ما طبق یک رسم دیرینه و برپایه  ی آن چه بنا شده است اکنون ایفاگر شایسته ی این نقش ها هستند فقط گاه موسیقی و نوع آهنگ هایی که توسط گروه صوت پخش می شود این شائبه را در ذهن متبادر می سازد که تعزیه خوان دارد خارج از سبک می خواند در صورتی که این گونه نیست و نوع ضرباهنگ تعزیه ی مزینان با تعزیه ی دیگر مناطق تفاوت دارد یعنی اگر در خوانسار با سبک افشاری می خواند آهنگ و موسیقی آن نیز افشاری است اما در مزینان اگر تعزیه خوان عراقی می خواند باید موسیقی آن هم عراقی باشد ولی می بینیم همان آهنگی پخش می شود که مختص تعزیه ی خوانسار است و تعزیه خوان ما گاهی می خواهد خود را هماهنگ کند که نمی شود و اگر بخواهیم این روش را تغییر دهیم زمانی بیش از ده سال به طول می انجامد پس چه بهتر که نوازندگان ما خودشان را با صدای تعزیه خوان همراه نمایند یعنی همان روش نواختن قدیمی خودمان را داشته باشیم که مرحوم کربلایی محمد و خانواده نیکوفر می نواختند !

یکی دیگر از آسیب های جدی تعزیه و البته نه تنها تعزیه ی مزینان که در تمامی نسخه های موجود از سنوات گذشته است؛ به کار بردن کلمات نامناسب و در بعضی مواقع فحش و ناسزا به لشکر مخالف است که مثلاً از کلمات« ای زنازاده ی شیطان یا ای زسگ کمتر »استفاده می شود و یا آنکه وقتی یک نفر از اولیاء می خواهد دشمن را به جنگ طلب کند هدفش را فقط طلب آب معرفی می کند و می گوید: «تمام آمدنم فقط برای جرعه ی آبی است » در صورتی که در اصل ماجرا چیز دیگری است و مهمترین آن ولایت پذیری شهدای کربلاست و قهرمانانی مانند ماه منیر قمر بنی هاشم و حضرت علی اکبرعلیهمالسلام و زهیر و حبیب و وهب خود از جنگاوران صاحب نامی بودند که نامشان لرزه برجان اشقیا می انداخت و آن ها جرأت رویارویی با این مجاهدان را نداشتند و در نوع شهادت هریک به حیله ای متوسل می شدند. حال آیا سزاوار است که تمامی هدف آن ها را فقط آوردن قطره ای آب معرفی کنیم! و یا آن که از لسان خاندان رسالت که جز ذکر خدا و کلمات مهر آمیز شنیده نشده این گونه دشنام ها خارج شود؟!

این نقیصه و یا ضعف به تعزیه خوان ما برنمی گردد و تقصیری را متوجه آن ها نمی کند بلکه وقتی در احوال نسخه نویسان و مقتل نویسان و اجرا کنندگان تعزیه  اولیه دقت می کنیم می بینیم اغلب آن ها توده ی عامی و یا امی آن دوره بوده اند که  چون از شهادت فرزند فاطمه(س) به شدت می سوخته اند هرچه از دل پاکشان بر می خواسته همان را اجرا  و بر روی کاغذ کتابت می کرده اند ولی در زمان فعلی همان طور که در بعضی مصیبت خوانی ها و نوحه خوانی ها تحولی ایجاد شده و اگر کسی بخواهد از این نوع کلمات استفاده کند با واکنش دیگران مواجه می شود به نظر می رسد نیاز به یک بازنگری اساسی در نسخ می باشد و بهتر است این جور کلمات برای همیشه حذف شود.برای این منظور نیز می توان کمیته ای از ادبا ، علما ،نویسندگان و تعزیه خوانان و تعزیه گردانان مزینانی تشکیل داد تا در فرصت یک ساله ای که هست نسخه ها بررسی و درستی آن جایگزین شود و در اختیار تعزیه خوان قرار داد این کار شدنی است همچنان که بعضی از کلمات توسط فرهنگستان علوم فارسی معادل سازی شد و اکنون به صورت مصطلح رایج است و همگی از آن استفاده می کنیم.

در تعزیه و نه تنها تعزیه ی مزینان بعضی از شخصیت ها با همان رویکردی که گفتیم یعنی نوشتن و آفرینش این نسخ توسط شاعران دلسوز ؛ به خاطر برانگیختن حس حزن و اندوه بیشتر ، وارد تعزیه شده اند که هرگز در صحنه ی کربلا نبوده اند و یا اگر حضور داشته اند شخصیت آن ها این گونه نبوده است مانند ام لیلا مادر بزرگوار حضرت علی اکبر (ع) که شهید مطهری در حماسه ی حسینی به طور کامل به آن می پردازد و ثابت می کند ام لیلا در کربلا نبوده اما در تعزیه ی علی اکبر بیشترین نقش را دارد و یا شخصیت عابس فرزند ابی شبیب بن شاکر شاکری از رجال شیعه، رئیس، شجاع، خطیب، عابد ومتهجد  همراه با شوذب که آزاد شده طایفه ی شاکر است در کربلا با یاران امام حسین (ع) حضور داشته و در تعزیه او همچنان غلام عابس خوانده می شود که به کربلا رسیده اند و به خدمت امام مشرف می شوند و از ایشان می خواهند که به جهاد بروند! و باز تأکید می شود این دو از ابتدای حرکت امام (ع) همراهش بوده اند و در هنگامه ی نبرد اجازه ی میدان می گیرند و به جنگ با دشمن می روند.

 شوذب و عابس  یکی از بهترین قسمت تعزیه خوانی است که پیش از این توسط مرحوم حسین ملاحسن و پدر بزرگوارش که از صدایی رسا برخوردار بوده اجرا می شد و چنان زیبایی به نقش می دادند که احساس جنگاوری عابس برای همه روشن می شد لذا می طلبد در عبارات و ابیات این نقش نیز بازنگری شود و نحوه ی شهادت او به گونه ای بازسازی شود تا هم علم و هم شجاعت او برهمگان روشن شود او جزء شهدایی است که چون لشکر مخالف نمی توانست در مقابلش ایستادگی کند سنگبارانش کردند و وقتی به شهادت رسید شمر سرش را به سوی امام حسین (ع) پرتاب کرد. تعزیه ی با این کیفیت مدتی بود به خاطر کوتاهی روز و طول کشیدن بعضی از نقش ها همانند بخش فاطمه ی صغری (س) حذف شده بود و مدت دو سال است که با اختلاف اینکه کی باید بخواند  اجرا می شود که متأسفانه به جریانی کمیک تبدیل شده و شرکت کنندگان در این مراسم از وضع موجود ناراضی هستند.

در سال های نه چندان دور سنت خوبی در تعزیه ی مزینان به نام مقابله رایج بود و در یکی دوشب به عاشورا بزرگان این عرصه به همراه هنرمندان تعزیه در هیئتی گردهم می آمدند و نقش ها را اجرا می کردند هرکس بهتر می خواند روز عاشورا نقش را ایفا می کرد و دیگر هیچ اعتراضی نبود اما پس از درگذشت این بزرگان این سنت هم با آنان دفن و به فراموشی سپرده شد و الآن چنان شده که یک نفر در آن واحد چند نقش را بازی می کند ؛ گاه زینب خوان می شود چنددقیقه بعد مادر وهب و سپس درویش کابلی و در آخر فضه و اگر همچنان ادامه داشته باشد فاطمه ی صغری و یا همان طور که پیش از این اشاره شده چند شمر و چند ابن سعد در میدان نقش آفرینی می کنند و در بخش خردسالان هم دو سکینه و تو خود بخوان قصه ی مفصل از این مجمل!

یکی دیگر از نقش های جا افتاده  که مدتی است به عنوان تعزیه ای مستقل  در عاشورای مزینان اجرا می شود شبیه خوانی وهب و عروس و مادرش است که گاهی نحوه ی اجرای آن و چسبیدن و غلط زدن عروس و داماد صحنه های نامناسبی را به وجود می آورد که البته مدتی است کم شده و این صحنه حذف گردیده است.

جریان سلطان قیس نصرانی و وزیرش و حضور شیرغرّان نیز از نقش هایی است که هیچ سندیت تاریخی ندارد اما وارد تعزیه شده و در عاشورای مزینان اجرا می شود. نظر ما بر این نیست که این تعزیه باید حذف شود بلکه با کوتاه کردن بعضی از نقش ها و جلوگیری از اضافه کردن رجزها و ابیات و صحنه های دیگر توسط تعزیه خوان ها می توان از تمامی بخش ها استفاده کرد...

ادامه دارد...