احسان خزاعی مزینانی: دیپلماسی فرهنگی بازوی قدرتمند کشور در تحریم‌ها است
گفت‌وگو با معاون سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی/۳
احسان خزاعی مزینانی می‌گوید : در شرایط امروز، اصلی‌ترین عاملی که می‌تواند به کمک کشور بیاید «دیپلماسی فرهنگی» است؛ به این دلیل که روابط فرهنگی بر خلاف روابط سیاسی یا اقتصادی هرگز قطع نمی‌شوند. امروز تأثیر فرهنگ ایران بر کشورهای همجوار مشهود است.
به گزارش شاهدان کویرمزینان، به نقل از خبرگزاری شبستان؛ اگرچه فرهنگ همواره و در همه دوره‌ها عامل مؤثر و قدرتمندی در عرصه بین‌الملل بوده است، اما میزان این قدرتمندی و تأثیرگذاری امروز به قدری است که تعیین کننده روابط میان کشورها است و امروز شرایط کشور به گونه‌ای است که قدرت‌های بزرگ با ابزارهایی که در اختیار دارند همه تلاششان را برای انزوای ایران و معرفی چهره‌ای دورغین از ایران در سطح جهانی به کار بسته‌اند. «احسان خزاعی» که سال‌ها در گرجستان برای رشد و اعتلای فرهنگ ایرانی تلاش کرده و اولین رایزن فرهنگی ایران در این کشور بوده است، این روزها مسئولیت مدیریت یکی از معاونت‌های مهم سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی را برعهده دارد. او معتقد است فرهنگ عامل مؤثرتری از سیاست است و می‌گوید ما فرهنگ را برای خود فرهنگ می‌خواهیم نه برای اینکه پله‌ای برای سیاست باشد. او در بخش‌های مختلفی از گفت‌وگوی مفصل خود با شبستان به اهمیت فرهنگ اشاره کرده و در بخشی دیگر از تشکیل انجمن دوستی ایران و گرجستان و علاقه آنها به فرهنگ و به ویژه ادبیات فارسی گفت . در ادامه مشروح بخش سوم گفت‌وگو با او را می‌خوانید.
مانور دادن روی روابط فرهنگی در شرایط امروزی که با تحریم‌های مختلف سیاسی و اقتصادی محاصره شده‌ایم، چقدر می‌تواند برای کشور مؤثر باشد؟
معتقدم باید از تجربه برخی کشورها در این زمینه استفاده کنیم، برای مثال آلمانی‌ها زمانی که در جریان جنگ جهانی اول و دوم بودند یا فرضا روس‌ها، در زمانی که در روزهای اوج جنگ بودند و جنگ‌های سنگین و سختی را تجربه می‌کردند، هرگز فعالیت‌های فرهنگی تبلیغی خود را در مرزها تعطیل نکردند.
در شرایط امروز که کشور تحریم شده است،اصلی ترین عاملی که می تواند به کمک کشور بیاید، «دیپلماسی عمومی» و «دیپلماسی فرهنگی» است؛ چون روابط فرهنگی هرگز قطع نمی شوند و به نوعی مردمی هستند. برای مثال علاقه به حافظ در کشورهای دیگر قطع شدنی نیست و ممکن است در هر شرایطی ولو قطع رابطه در هر کشوری ترجمه و منتشر شود. روابط فرهنگی اساس مردمی دارند و ما در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی وظیفه داریم این روابط مردمی را شناسایی، برجسته و عیان کنیم و به مردم دنیا نشان بدهیم چه ظرفیت‌های فرهنگی در کشور وجود دارد. توسعه دیپلماسی فرهنگی مؤثرترین راه در شرایط تحریم است.
ما روابط سیاسی هم داریم و شاهد هستید برای مثال به یکباره در یک کشوری مثل سودان روابط سیاسی ما هم قطع می‌شود، یا برای مثال چند روز پیش در آلبانی اتفاقی افتاد و سفیرمان را در این کشور فراخوان کردند. می‌خواهم بگویم در برهه‌ای ممکن است مشکلاتی به وجود بیاید و روابط سیاسی قطع شود و یا مجدد برقرار شود. روابط اقتصادی هم همینطور است، اما روابط فرهنگی ادامه‌دار است و این نشان دهنده میزان تأثیرگذاری فرهنگی ایران در سایر کشورها است و آنچه که باید حمایت شود دیپلماسی فرهنگی است.
میزان این تأثیرگذاری در کدام کشورها بیشتر است؟
این تأثیر به ویژه روی کشورهای همجوار ایران بسیار مشاهده می شود و در کشورهای دور علاوه بر تأثیر فرهنگی علاقمندی آنها هم عامل مؤثری است که به دنبال تحقیق و پیگیری در این زمینه باشند. این موضوع باعث حفظ روابط فرهنگی می‌شود. برای مثال در کشوری مثل ازبکستان بررسی شده چندین هزار واژه فارسی وارد فرهنگ و زبانشان شده است که نمی‌توانند آن را از زبانشان جدا کنند.
فرهنگ ابزار قدرتمندتری است یا سیاست؟
از نظر ما اهالی فرهنگی «فرهنگ» قدرتمندتر است و از نظر اهالی سیاست هم باز «فرهنگ» مهمتر است. تفاوت دیدگاه‌ها تنها در این است که سیاستمداران ما گاهی اینطور تصور می‌کنند که فرهنگ پله‌ای برای رسیدن به سیاست است، در حالی که ما فرهنگ را برای خود فرهنگ می‌خواهیم و آن را برای رسیدن به فرهنگ می‌خواهیم. امام خمینی (ره) در ابتدای انقلاب فرمودند: «انقلاب ما انقلاب فرهنگی است»، بنابراین ماهیت کارمان باید به سمت فرهنگ باشد، چون فرهنگ عامل بسیار مهمتر و مؤثرتری است.
حدود وظایف رایزنان فرهنگی چقدر است؟
اساس ارتباط فرهنگی ما با کشورهای دیگر از طریق رایزنان فرهنگی پیگیری می‌شود و بر اساس قراردادهای فرهنگی است که بین دو کشور وجود دارد و به صورت قانون درآمده است. یک موافقتنامه فرهنگی بعد از تصویب در مجلس به صورت قانون در می‌آید و سازمان فرهنگ و ارتباطات در واقع مجری این قوانین و قراردادها است. وظیفه اصلی رایزنان فرهنگی این است که با کمک سفیر کارهای فرهنگی را پیگیری کند.
انتظاراتی که از یک رایزن فرهنگی وجود دارد چه نوع انتظاراتی است؟
نکته‌ای که وجود دارد همین موضوع است که از یک رایزن فرهنگی انتظارات زیادی وجود دارد. رایزن فرهنگی در واقع رایزن فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات نیست و رایزن فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور است. بنابراین همه دستگاه‌های فرهنگی هم انتظارات مختلفی دارند و می‌خواهند توسط آن حمایت شوند. این انتظارات به دلیل تنوع دستگاه‌های فرهنگی در کشور بسیار مختلف است؛ برای مثال سازمان تبلیغات از ما انتظاراتی دارد، حوزه هنری همینطور، حوزه علمیه هم انتظارات دیگری دارد، یک نویسنده ادبیات داستانی هم ممکن است خواسته‌هایی داشته باشد یا مثلا مؤسسه نشر آثار امام خمینی(ره) انتظارات خود را دارند.
برای مثال «ادوارد شوارد نادزه» در دوره شوروی وزیر امور خارجه شوروی بود گرجستانی بود و تنها دیپلمات خارجی بود که توانست در زمان حیات امام (ره) به ملاقات ایشان بیاید و پیام گورباچف را ابلاغ کند و برخورد معروف امام (ره) با او را هم که همه به خاطر دارند، برای مثال زمانی که در گرجستان حضور داشتم مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام (ره) انتظار داشتند که برنامه مستندی در این زمینه تهیه کنیم. برای مثال مصاحبه‌ای با این فرد داشته باشیم تا در حقیقت خاطراتی که از این روز داشته و برداشتی که از این ملاقات داشته است را به عنوان بخشی از تاریخ به تصویر بکشیم. دستگاه های فرهنگی درخواست‌هایی دارند و رایزنان فرهنگی هم در حد وسع و مقدورات خود انتظارات را برآورده می‌کنند.
بنابراین تمام وظایف و انتظارات از رایزنان فرهنگی در همان حوزه فرهنگ تعریف می‌شوند؟
در بسیاری از کشورها بحث پیگیری امور دانشجویان هم برعهده رایزن فرهنگی است و در برخی کشورها رایزنان فرهنگی ما رایزنان علمی هم هستند و مشکلات دانشجویی و ایرانیان آن کشور را هم پیگیری می‌کنند.
شما مدتی مسئولیت مدیریت «انتشارات بین‌المللی الهدی» را هم برعهده داشته‌اید، آیا کتاب‌های منتشر شده توسط انتشارات سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، در دنیا مؤثر بوده‌اند؟
انتشارات بین‌المللی الهدی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران شکل گرفت. نمایندگی‌های زیادی را در کشورهای مختلف اروپایی، آسیایی، منطقه‌ای یا در حوزه قفقاز داشت. معروف‌ترین این نمایندگی‌ها در کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز بود. یکی از کارهای مهم این بود که در قالب کتاب به معرفی ایران به دیگر کشورها پرداختیم. در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان نمایندگی انتشارات الهی دقیقا روبروی کاخ رییس جمهور است. رییس جمهور تاجیکستان می‌گفت من لذت میبرم که وقتی پنجره را باز می‌کنم و یک فروشگاه کتاب ایرانی را می‌بینم.
از طریق این فروشگاه آثار بسیاری به زبان‌های تاجیکی و روسی چاپ شد و علاقمندانی که تشنه فرهنگ و ادبیات ما در حوزه‌های مختلف بودند به هر حال از این راه تقویت شدند. در باکو شعبه‌ای روبروی دانشگاه دولتی باکو داشتیم و در خیلی از کشورها مثل قرقیزستان و ترکمنستان فروشگاه‌های الهدی تنها فروشگاه‌های مذهبی شهر محسوب می‌شدند. برای مثال کسی قرآن می‌خواست حتما سراغ این فروشگاه‌ها می‌رفت. برخی از این کشورها مثل قرقیزستان و ترکمنستان اهل سنت هستند، این ملاحضات بود که کتاب‌هایی به آنجا نرود که باعث حساسیت بشود. انتشارات الهدی وابسته به کتاب‌های خود نیست و فقط کتاب‌های منتشر شده توسط خود را توزیع نمی‌کند، اگر انتشارات الهدی در نمایشگاهی شرکت دارد به نمایندگی از ناشران داخلی شرکت می‌کند، انتشارات الهدی کار توزیع حداقل 15 یا 20 ناشر که کتاب‌هایی برای عرضه در خارج از کشور داشته باشند را بر عهده می‌گیرد. این روند ادامه داشته تا به امروز و فکر می‌کنم 1500 عنوان به 25 زبان زنده دنیا کتاب منتشر کرده‌ایم و بنابراین این انتشارات نقش عمده‌ای در انتقال فرهنگ به ویژه در حوزه ادبیات به خارج از کشور داشته است.
از بین این 1500 عنوان کتاب، کدام دسته از کتاب ها پُروفروش‌تر بوده‌اند؟
برخی کتاب‌های فقهی مثل استفتائات مقام معظم رهبری به زبان‌های عربی، اردو، انگلیسی و فارسی بسیار مورد استقبال قرار گرفت. اولین جایی که «اجوبةالاستفتائات مقام معظم رهبری» را چاپ کرد و امتیازش را در اختیار داشت انتشارات بین‌المللی الهدی بود. یک دوره کتاب‌هایی هم با عنوان «آز فا» داشت که مورد استقبال واقع شد؛ آموزش زبان فارسی به زبان‌های مختلف از جمله انگلیسی، عربی و فرانسوی و ... بود، اولین کتاب‌های آموزش زبان فارسی تألیف یدالله ثمره بود که هیچ گاه بابت این کتاب حق التالیف نمی‌گرفت. می‌دانید اگر کتابی، کتاب درسی یا دانشگاهی شود به عنوان منبع قرار می‌گیرد و مدام چاپ می‌شود. این کتاب هم چاپ‌های متعددی را پشت سر گذاشت. در حال حاضر هم انتشارات الهدی چندسالی است به سمت انتشار کتاب‌های الکترونیکی به صورت ای بوک رفته است که در قالب سی دی یا از طریق سایت توزیع کتاب را دارد. انتشارات الهدی همچنین خروجی کارهای پژوهشی سازمان هم است.
به صورت خاص آثاری درباره امام خمینی (ره) هم داشتید؟
بله، حداقل 5 عنوان اثر درباره معرفی امام خمینی (ره) به زبان‌های مختلف داریم. برای مثال صحیفیه امام خمینی (ره)، مجموعه غزلیات ایشان را داریم که به زبان‌های مختلف چاپ شده است. در خارج از کشور بسیار علاقمند و کنجکاو به شناخت امام (ره) از هر نظر هستند، به ویژه بعد از فوت امام (ره) که اشعارشان چاپ شد باب تازه‌ای در این زمینه باب شد. اشعار امام (ره) سبک خاصی دارد که در خارج از کشور بسیار به این سبک علاقمند هستند. ما توزیع کتاب‌هایی که توسط انتشارات الهدی چاپ کرده بودیم و کتاب‌هایی که مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام (ره) منتشر کرده بود را بر عهده داریم.
به جمع شاهدان کویرمزینان در تلگرام بپیوندید: https://t.me/shahedanemazinan
