​رضا مشرف پژوهشگر تعزیه‌خوانی و مدرس دانشگاه  در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص پیشینه و قدمت تعزیه‌خوانی اظهار کرد: قدمت تعزیه‌خوانی به پیش از اسلام باز می‌گردد و مربوط به سوگ سیاوش است و ایرانی‌ها قبل از اسلام برای سیاوش تعزیه‌خوانی می‌کردند و پس از اسلام با حادثه‌ای که درسال ۶۱ هجری و عاشورا رخ داد تعزیه‌خوانی معنا و مفهوم دیگری پیدا کرد.

​

اوج مراسم تعزیه‌خوانی در دوران قاجار

وی ادامه داد: در زمان حکومت دیلمیان بیشتر ساکنان ایران اهل سنت بودند و شیعیان در مناطقی مانند سبزوار، ری و طبرستان سکونت داشتند و مراسم تعزیه‌خوانی به صورت محدودتر برگزار می‌شد. با روی کار آمدن حکومت شیعی، «عضدالدوله» اولین فردی بود که روز عاشورا را تعطیل اعلام کرد و دسته‌های عزاداری با علم و کتل تشکیل داد؛ پس از حکومت عضدالدوله تعزیه‌خوانی تا روی کارآمدن صفویه کمرنگ شده بود و با تشکیل حکومت صفویه و رسمی شدن مذهب شیعه مراسم تعزیه‌خوانی باشکوه برگزار می‌شد و در دوران حکومت قاجار به اوج خود رسید که با ساخته شدن تکیه دولت در زمان ناصرالدین شاه به تعزیه‌خوانی رونق بخشیده شد.

این پژوهشگر تعزیه‌خوانی به تفاوت تعزیه‌خوانی و شبیه‌خوانی اشاره کرد و گفت: تعزیه به معنای آواز غم‌انگیز و حرکت دسته‌های عزاداری و علم و کتل در خیابان است، اما شبیه‌خوانی بازسازی واقعه کربلا است. در شبیه‌خوانی برخلاف تئاتر رسمی تماشاچی در نمایش نقش دارد و با حضور نقش‌های مختلف نمایش از خود واکنش نشان می‌دهند، به عنوان مثال با حضور شمر و نقش‌های منفی مردم تنفر خود را نشان می‌دهند و حتی کشته شدن یک مظلوم گریه و ناراحتی تماشاچیان را در پی دارد.

​

مشرف خاطرنشان کرد: تصویرسازی شبیه‌خوانی بسیار زیاد است و مخاطب به باور می‌رسد به عنوان مثال صندلی می‌گذارند و می‌گویند این بارگاه عبیدالله بن زیاد و مردم آن را قبول می‌کنند و مورد دیگر استفاده از رنگ است، مثلا برای تمام نقش‌های مثبت چه زن و چه مرد از رنگ سبز استفاده می‌کنند و در مقابل برای نقش‌های منفی از رنگ‌های قرمز استفاده می‌شود و حتی نوع پوشش لباس نیز متفاوت است، به‌ عنوان نمونه در کلاه‌خود شمر از پر کرکس به رنگ سرخ استفاده می‌شود و تنها لباس حر است که از پری به رنگ زرد استفاده می‌شود که به معنای تردید است و زمانی که حر توبه می‌کند پر زرد روی کلاه خود را بر می‌دارد و پری سفید رنگ بر بالای کلاه خود می‌گذارد و به این وسیله پاکی خود را در عمل، رفتار و پوشش نشان می‌دهد.

​

انتخاب شخصیت‌های شبیه‌خوانی بر عهده میر تعزیه است

وی ادامه داد: انتخاب شخصیت‌های شبیه‌خوانی بر عهده میر تعزیه است و از چهره‌هایی که باعث آرامش می‌شوند برای نقش‌های مثبت و چهره‌هایی که در ظاهر خبیث نشان داده می‌شوند برای نقش‌های منفی استفاده می‌شود. تنها زمانی انتخاب نقش از روی چهره اتفاق نیفتاده بود در مراسمی در سبزوار بود که جوانانی با چهره زیبا نقش‌های منفی را بازی می‌کردند اما آنقدر در رفتار خود خشونت داشتند و به خوبی به ایفای نقش پرداخته بودند که دیگر نیازی به چهره منفی نبود.

​

تفاوت لحن صدا در نقش‌های مختلف تعزیه‌خوانی

این مدرس دانشگاه بیان کرد: به متن تعزیه خوانی «بیات» گفته می‌شود که به صورت شعر است و کارگردان نقش هر فرد را اتنخاب می‌کند و میر تعزیه موظف است تا افراد به درستی نقش خود را ایفا و صدای بازیگران باید آنچنان رسا باشد که واکنش مخاطبان را به دنبال داشته باشد؛ زمانی که در قائن حضور داشتم بازیگر نقش شمر چنان با ابهت و با صدای رسا وارد میدان شد که صدای لعن و نفرین مخاطبان شنیده می‌شد و هنگامی که با او مصاحبه کردم و علت اینکه نقش شمر را بازی می‌کند با اینکه مورد لعن و نفرین مخاطبان قرار می‌گیرد، پرسیدم، گفت عاشق امام حسین(ع) است و دوست دارد وقایع عاشورا به گوش همه برسد. این در صورتی است که نقش‌های مثبت صدایی آرام دارند و متین صحبت می‌کنند.
مشرف در خصوص نسخه‌های تعزیه‌خوانی اظهار کرد: نسخه‌های تعزیه‌خوانی کاغذهایی به طول یک متر و عرض ۲۰ سانتی‌متر هستند که نسخه‌های اصلی در اختیار میر تعزیه یا همان کارگردان تعزیه‌خوانی است.

​

نقش مهم موسیقی در القای مفهوم تعزیه‌خوانی

وی درخصوص نقش مهم موسیقی در القای مفهوم تعزیه به مخاطب تصریح کرد: در تعزیه‌خوانی از ابزارهای موسیقی مانند طبل، نی، قره نی و ... استفاده می‌شود و به شدت در تعزیه‌خوانی اهمیت دارد و شدت و ضرب آهنگ در هر موقعیت متفاوت است، به عنوان مثال در میدان جنگ و نبرد موسیقی حالت تندی به خود می‌گیرد و در مواقع غم‌انگیز تن موسیقی متفاوت است، این درحالی است که با ورود نقش‌های مثبت حالت موسیقی متفاوت می‌شود و با آرامش همراه است و موسیقی با پوشش و نقش‌های افراد هماهنگ است.

​

تعزیه‌خوانی از دوران قاجار تا امروز تفاوت‌های زیادی کرده است

این استاد دانشگاه به بیان تفاوت‌های تعزیه‌خوانی از گذشته تا به امروز پرداخت و ادامه داد: عمده تفاوت‌ها مربوط به دوره قاجار است که در نوع پوشش و ابزار تفاوت‌هایی ایجاد شده است. در گذشته امکانات کافی برای نمایش وجود نداشت، اما امروزه بسته به نوع منطقه و امکانات تعزیه‌خوانی انجام می‌شود. هنر تعزیه‌خوانی در نیشابور و #مزینان سبزوار بسیار مورد توجه است و از دکور و لباس‌هایی مناسب‌ استفاده می‌شود.

​

مشرف با اشاره به اینکه هنر تعزیه‌خوانی نیاز به حمایت دارد، اظهار کرد: وزارت فرهنگ و ارشاد متولی این هنر است، باید این افراد شناسایی و سازماندهی شوند تا امکانات کافی در اختیارشان قرار گیرد. گاهی هنرمندان مهاجرت‌های بین شهری دارند تا این هنر را معرفی کنند و توقع می‌رود که این هنر مورد حمایت قرار گیرد.

​

عکس؛ محسن مزینانی عسکری

به جمع شاهدان کویرمزینان در تلگرام بپیوندید: https://t.me/shahedanemazinan

شاهدان کویرمزینان در #آپارات https://www.aparat.com/shahedmazinan

شاهدان کویر مزینان در پیام رسان ایتا https://eitaa.com/sh_mazinan

​