علامه بهمن آباد، سر حلقه بزرگان فراتر از دیار خود
ما بهمن آبادی ها این شعر را از علامه ی بهمن آبادی می دانیم و این طور زمزمه می کنیم:
پیمانه تو چو پر شود می میری / پیمانه من که پر شود زنده شوم
یعنی؛ من با آثار مثبتی که پس از مرگم بر جای خواهم گذاشت نه تنها نمرده ام بلکه زنده خواهم شد و تو با پر شدن پیمانه ات می میری و فراموش خواهی شد.
گرچه این
شعر را منسوب به ایشان می دانیم ولی تاکنون از طرف مقابل که این شعر برایش
گفته شده و طرزفکر او و این که چه چیزی باعث شده علامه خود را پس از مرگ
زنده و آن دیگری را مرده بداند بی خبریم.آن چه سینه به سینه به ما منتقل
شده؛ علامه در زمان خود دانشمندی بی مثال بوده و در حال حاضر،در میان مردم
بهمن آباداز ایشان به نیکی یاد می شود در مناسبت ها و شب های
جمعه،سالخوردگان و جوانان بر سر مزارش حلقه می زنند و از خداوند برایش طلب
مغفرت می کنند. البته بزرگان دیگری هم در این روستای کوچک حضور داشته
اندکه هر کدام در نوع خود چراغ راهی بوده اند به عنوان مثال ملا محمد بهمن
آبادی و همسرش هردو در قلعه ای به نام قلعه ی ملاهاشم به تدریس علوم دینی
مشغول بوده اند. به یاد دارم؛مرحوم استاد و پدرم به دفعات از آن دو بی نیکی
یاد می کردند. مردم بهمن آباد؛ مرحوم ملاعلی را به عنوان مجتهدی بزرگ قبول
داشته اند تا جایی که در باره ی ایشان اغراق هایی نیز صورت گرفته است.ولی
زنده یاد دکتر شریعتی، از علامه بهمن آبادی تعریف ویژه ای ارائه می کند. ایشان در کتاب کویر در باره ایشان می نویسد:
به گفته مرحوم حکیم سبزواری بزرگ، وی درمحضر اسرار نه همچون شاگرد، که به
مانند رفیقی همزا نوی وی می نشست؛ چه، وی حکمت را پیش از این، نزد دایی اش
علامه بهمن آبادی خوانده بود که استاد کلام و حکمت و فقه بود و با حکیم
اسرار در حکمت معارضه می کرد و در نظر برخی صاحبنظران بر او ارجح بود و با
آنکه در بهمن آباد، کوره دهی نزدیک مزینان، انزوا داشت، شهرتش زبانزد حوزه
های علمی تهران و مشهد و اصفهان و بخارا و نجف بود که آن ایام علم وفضیلت
راعلامه های تراشیده ودستها و دستگاههای مجله دار و قلمدار و مصاحبه ساز و
قراردادبند و دیگر بند و بست ها در محاق سکوت خفه نمی کردند و هنوز قرن علم
و نور و تمدن و چاپ و فرهنگ عمومی نیامده بود که اگر نبوغی در شهرستانی
بماند و در کافه ها و محفلها و مرجع های فضلای کهنه و نو تهران راه نیابد و
یا راه نخواهد، کتمانش کنند و اگر ید بیضایی کرد که در چشمها زد، به سحرش
متهم کنند و بدتر از سحرش!
آوازه نبوغ و حکمت علامه در
تهران پیچید و شاه قاجار به پایتخت دعوتش کرد و او در سپهسالار درس فلسفه
می گفت و چهل تومان از ناصرالدین شاه سالیانه می گرفت؛ اما این وسوسه
تنهایی و عشق به گریز خلوت که در خون اجداد من بوده است، او را نیز از آن
هیاهو باز به گوشه انزوای بهمن آباد کشاند و به زندگی در خویش و فرار از
غوغای بیهوده و آلوده آن سواد اعظم به خرابه های قدیمی بیرون این ده که
روحی دردمند داشت و بی تاب، و شبهای آرام در دل این ویرانه ها تنها می گشت و
می نالید و در سایه دیواری می نشست و غرقه در جذبه های مرموز خویش با خود و
با خدا زمزمه می کرد و این زندگی اش بود.می گویند این شعر را سخت دوست می
داشت و همواره تکرار می کرد:
این سخن ها کی رود در گوش خر؟ گوش خر بفروش و دیگر گوش خر!
من هشتاد سال پیش، نیم قرن پیش از آمدنم به این جهان، خود را در او احساس می کنم. مسلماً من در روح او، نبض او، خون او بوده ام. در رگ های او جریان داشته ام، در نگاه او نشانی از من بوده است و اکنون، ممنونم که او چنین بود و چنین کرد که اگر به جای پناه آوردن به یک ده، به تهران می رفت یا نجف و به مقامات می رسید و درجات، و من اکنون به جای او، از مردی چون مرحوم حاج شیخ عبدالرحیم، یا آقا سیدابوالحسن اصفهانی یا آخوند ملا محمدکاظم خراسانی (که شاگرد حکیم بود) سخن می گفتم که مثلاً "سفیر انگلیس جلوش زانو می زد!" هرگز این همه غرق غرور و سرشار لذت نمی شدم. و اما جد من، او نیز بر شیوه پدر رفت. می گویند در علم، از اجتهاد گذشته بود و من می گویم از علم و اجتهاد گذشته بود که پس از آن، باز به همین روستای فراموش --- که از جاده تهران و مشهد کناره گرفته است --- باز آمد و از زندگی و مردمش کناره گرفت و به پاکی و علم و تنهایی و بی نیازی و اندیشه با خویش که میراث اسلافش بود و از هرچه در دنیا هست جز این به اخلافش نداد، وفادار ماند که این فلسفه انسان ماندن در روزگاری است که زندگی سخت آلوده است و انسان ماندن سخت دشوار و هر روز جهادی باید تا انسان ماند و هر روز جهادی نمی توان! که رفته رفته، به قول فردوسی --- مرد حماسه ---- دست و پای آهو می گیرد، و... تهیدستی و سال نیرو... و بالاخره سقوط! و پس از او، عموی بزرگم، که برجسته ترین شاگرد حوزه "ادیب بزرگ" بود و، پس از پایان تحصیل فقه و فلسفه و به ویژه ادبیات، باز راه اجداد خویش را به سوی کویر پیش گرفت و به مزینان بازگشت. تاریخ اینها را چه می فهمد؟ اینان را چه می شناسد؟
نویسنده: قاسم بهمن آبادی
- ۹۱/۰۷/۳۰