​

​

✍️شریعتی و جریان سوم

🖌دکتر مهدی مزینانی

بجز شخصیت‌هایی که می‌توان آنها را با عنوان کلی "روشنفکر"، دسته‌بندی و هر یک از آنها را در یکی از سه جریان یادشده جانمایی کرد در میان "روحانیان" شیعه هم شخصیت‌های بنام و گمنامی بوده و هستند که بر یکی از مواضع سه‌گانه، به هواداری از شریعتی، یا مخالفت با او یا نقد همراه با انصاف و میانه‌روی پرداخته‌اند.
امام خمینی ره از شخصیت‌هایی است که نظرشان به‌عنوان رهبر انقلاب اسلامی ایران، در مورد شریعتی، برای هواداران و مخالفانش اهمیت داشته و دارد. هنوز هم این موضوع را عده‌ای کنکاش و بررسی و برابر استنباط خود به آن می‌پردازند. دیدگاه‌ها و استنباط‌های این جویندگان و پرسش‌گران به دو پاسخ می‌رسد: برخی، غالبا به استناد مطالبی که در دیدارهای شخصی و خصوصی از امام ره نقل می‌شود یا خود آنان، نقل می‌کنند تلاش دارند امام را از مخالفان شریعتی معرفی کنند و نظر امام را به تشکیک در دیانت و اسلام شریعتی نزدیک کنند؛ گروهی دیگر، می‌کوشند نظر امام درباره‌ی شریعتی را منفی معرفی کنند اما عدم اعلام صریح آن را، با توجیهاتی از نوع مصلحت‌اندیشی، ملاحظه‌ی شرایط، دوری از افتادن در دام ساواک برای اختلاف‌افکنی و مانند اینها توضیح دهند.

به چند دلیل به‌نظر می‌رسد حضرت ایشان، شریعتی را انسانی توانمند و دارای نقاط ضعف و قوتی همانند دیگر انسان‌ها می‌دانستند که لزوما خللی به دیانت و اسلامیت ایشان وارد نمی‌کند بلکه باید در این خصوص، نقدی عالمانه و آگاهانه صورت داد از جمله:
یکی اینکه بررسی آثار امام ره از جمله صحیفه نشان می‌دهد حتی در مواردی که اصرار و تصریح شده بر اینکه ایشان در مورد شریعتی، نظری اعلام کنند معظم‌له با صراحت، آن را نپذیرفته، بیشتر از این جهت که مایه‌ی اختلاف می‌شود. البته ملاحظه‌ی امام ره برای دوری از اختلاف، شاید برای دوره‌ی مبارزه بتواند چرایی خودداری ایشان از موضع‌گیری صریح را توجیه کند اما برای دوره‌ی پس از پیروزی که ایشان برای مواردی فراتر از شریعتی اعلام نظر کردند پذیرفتنی نیست. بنابراین می‌توان مدعی شد امام ره مواضع شریعتی را آنچنان که بدگویان و مخالفانش می‌گفتند خارج از دایره‌ی اسلام و ایمان نمی‌دیدند؛
دوم اینکه اصول مبارزاتی امام ره از جمله عدم تساهل و تسامح در خصوص اصول و مبانی اسلام، قداست هدف و دوری از ابزاری‌کردن و قربانی‌کردن دین و ارزش‌های دینی به‌پای مصالح مبارزاتی، مانع از پذیرش دیدگاه کسانی می‌شود که تلاش دارند امام ره را مخالف شریعتی معرفی کنند اما به دلیل رعایت مصالح و شرایط روز، آن را اعلام نکرد. تقریبا موردی وجود ندارد که امام ره به این نتیجه رسیده باشند که خلاف اصولشان است اما به‌خاطر مصلحت‌اندیشی و ملاحظه‌کاری، از اصولشان کوتاه آمده باشند یا سکوت کرده باشند.
سوم، توجه به سیره‌ی ایشان درباره‌ی افراد و شخصیت‌ها و جریان‌هایی چون جبهه‌ی ملی و نهضت آزادی و حزب توده، آیت‌الله شریعتمداری و منتظری و ... نشان می‌دهد حضرت ایشان عملا در راهی که انتخاب کرده بودند اگر به نتیجه‌ی روشن و مشخصی رسیده یا احساس تکلیفی می‌کردند دفعی یا تدریجی، بالاخره تکلیف خود را اداء می‌کردند. چنین شخصیتی نمی‌توانست در دوره‌ی مبارزاتی و حتی حدود ده سال پس از پیروزی به نتیجه‌ی روشنی در مورد شریعتی نرسیده باشد یا تکلیف خود را شناخته اما تامل کرده باشد. توضیح اینکه شواهد نشان می‌دهد امام ره شناخت کافی و کاملی هم از آثار و اندیشه‌ها و فعالیت‌های شریعتی داشته است و از این جهت، منعی برای اعلام نظر نداشته‌اند.
از این رو به نظر می‌رسد امام ره جزء اشخاصی هستند که شریعتی را از نگاه انسان ممکن‌الخطایی همچون دیگر انسان‌ها و دارای قوت‌ها و ضعف‌‌هایی می‌بینند که اهلش باید عالمانه و منصفانه بیان و تبیین کنند.

​

در میان شخصیت‌هایی که موضع روشن‌تر و البته، مثبت‌تری در مورد دکتر شریعتی داشته‌اند باید از آیت‌الله شهید دکتر بهشتی یاد کرد که شاهدان کویر مزینان، پیشتر، مطلبی درباره‌ی ایشان با عنوان #شریعت بهشتی منتشر کرد. همچنین مقام معظم رهبری مدظله‌العالی نیز چندین نوبت در مورد شریعتی، اعلام موضع داشته‌اند. نگاه هر دو، از جهت آمیختگی به احساسات و عواطفی همراه با تحسین و تقدیر از نوع نگاه شریعتی به موضوعات اجتماعی با نگرش اسلامی و تبدیل واژگان و نظام مفاهیم اسلامی به خاستگاهی برای جنبش و خروج و خروش علیه استعمار و استبداد، نزدیک به هم است اگرچه آشکارا، اشکالات او را نیز گوشزد کرده و یادآور می‌شوند. به نظر هر دو: شریعتی، انسانی بود اهل استماع و اتّباع؛ گوش دادن و برگزیدن بهترین قول‌ها؛ و هر دو بر این باور و نظرند که شریعتی، عملا نیز به تذکراتی که دوستان و دوستانه به او می‌گفتند توجه و مسیرش را اصلاح می‌کرد.
مواضع حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نسبت به دکتر شریعتی از جهاتی متمایز از دیگران بود از جمله اینکه:
ایشان و دکتر شریعتی در مشهد و تهران، فعالیت مبارزاتی داشته و همین اشتراک در قلمرو مبارزاتی، آشنایی کامل‌تری از تاثیر فعالیت‌های شریعتی در میان اقشار گوناگون مردم برای معظم‌له به‌عنوان یک ناظر میدانی، فراهم می‌ساخت؛
خاستگاه فعالیتیِ تقریبا یکسان این دو، زمینه‌ی مراودات و گفتگوها و ارتباطات گسترده‌ای برای ایشان فراهم ساخته بود به‌طوری که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در خاطراتشان از جلسات گفتگو و مباحثه‌ی محدود دو و چندنفره با حضور دکتر شریعتی سخن می‌گویند. طبیعتا این جلسات به شناختی دقیق‌تر از نظام فکری دکتر شریعتی می‌انجامید؛
معظم‌له ارتباط گسترده‌ای با اقشار دانشگاهی داشته و دارند و جریان‌سازی و شورآفرینی دکتر شریعتی در این قشر برای پیوستن به مبارزات انقلابی را از نزدیک و میدانی در جریان بودند.
ایشان بین شریعتی به‌عنوان یک متفکر و شریعتی‌دوستان یا کسانی که از نام و فکر شریعتی، سوء‌استفاده می‌کردند و می‌کنند تفکیک می‌کردند و آن را به پای فکر و شخصیت شریعتی نگذاشته و اصولا اندیشه‌ی شریعتی را مقتضی خروجی‌هایی از جنس برداشت‌های گروه فرقان نمی‌دانستند.
شاید همین زمینه‌هاست که دیدگاه‌های ایشان را نسبت به شریعتی، با نگاه و برداشت خوانندگانی چون صاحب این خامه، همراه با تحسین و تمجید و اظهار علاقه‌ی ضمنی و تلویحی کرده است.
شاید مطالبی از جنس پیوند زیر، بتواند برداشت یادشده را برای دیگران نیز تدارک ببیند و تایید کند.👇

https://hawzah.net/fa/Discussion/View/52815

​

بزرگان دیگری نیز از متقدمین بوده‌اند که همین شیوه را در برابر دکتر شریعتی و آثارش در پیش گرفته، او را در مقام مسلمانی معتقد و البته اندیشمندی ممکن‌الخطا مانند دیگر اندیشمندان حوزه‌ی علوم انسانی و اسلامی می‌دیدند. آیات عظام: علی مشکینی، مهدوی کنی، منتظری و هاشمی رفسنجانی از این گروه هستند.

از متاخرین و معاصران نیز فرهیختگانی هستند که نقد علمی شریعتی و آثارش را مورد توجه و تاکید قرار داده‌اند؛ حجت‌الاسلام شیخ حسین انصاریان و حجت‌الاسلام دکتر خسروپناه که اکنون دبیری شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌عنوان بالاترین رکن سیاست‌گذاری فرهنگی کشور را برعهده دارد در این زمره‌اند.

خسروپناه، شریعتی را اندیشمندی برخوردار از منظومه‌ی فکری مشخصی می‌داند که از او شخصیتی ممتاز و متمایز ساخته و باید با شناخت روشمند این منظومه، در مورد او  داوری کرد. به نظر خسروپناه، مهمترین اشکال مخالفان و منتقدان شریعتی، برخورد گزینشی و گزینش‌گرایانه با اندیشه و آثار دکتر است. او تصریح می‌کند: "اینجانب با وجود نقدهای فراوان بر اندیشه‌های شریعتی به روشی مبانی برای تحلیل گفتمان فکری شریعتی باور دارم و رفتارِ ملایم بدون بیان اشتباهات شریعتی با بیانِ اشتباهات تاریخی شریعتی در مجامع عمومی با روش غیر ملایم را نمی‌پسندم و معتقد به نقد و تحلیل اندیشه‌های شریعتی با روش منطقی و ملایم در کنار معرفی امتیازات او هستم. مقام معظم رهبری نیز با این منطق پیش می‌رود."

امید که خداوند توفیق دهد زبان و بیان ما در حق دیگران به صدق و راستی رود تا دیگران نیز از ما به نیکی و راستی یاد کنند.

به جمع شاهدان کویرمزینان در تلگرام بپیوندید: https://t.me/shahedanemazinan

شاهدان کویرمزینان در #آپارات https://www.aparat.com/shahedmazinan

شاهدان کویر مزینان در پیام رسان ایتا https://eitaa.com/sh_mazinan

​