در ادامه معرفی فرزند شایسته کویرمزینان در آن سوی مرزها و شناخت متفکرین اندیشمند شرقی و غربی از معلم شهید انقلاب دکتر علی شریعتی این بار شریعتی را از نگاه یک فرهیخته ژاپنی می شناسیم
اندیشه شریعتی
توشیو کورودا - ترجمهی بهمن ذکیپور
بر سبیل مقدمه
قریب یک ماه پیش بود که جهت آماده سازی خلاصه رساله ام، برای یافتن کتاب "بیداری ایمان در مکتب ماهایانا" یا به قول ژاپنی ها "دای.جو.کی. شین. رون"1سری به دست فروشی های خیابان "سویی.دوباشی"2توکیو یا بهتر بگویم مرکز کتاب فروشی های دست دوم توکیو زدم.
گرچه سر آخر به خرید چاپ جدید کتاب تن دادم، اما در میانه جستجو و به صورتی کاملا تصادفی به کتابی به نام "قلب اسلام"3برخوردم و به صورت تصادفی تر هنگامی که صفحات میانی را ورق می زدم با بخشی به عنوان "اندیشه شریعتی"4مواجه شدم. برخورد با این بخش انگیزه کافی جهت خرید کتاب را ایجاد کرد؛ و بی آن که دیگر به نام نویسنده توجهی کنم آن را خریدم و رهسپار خانه شدم.
در طول بازگشت به خانه نگاهی کلی به مطالب کتاب و بخش مطلوبم انداختم و آن ها را خالی از لطف نیافتم. در نهایت نیز جهت فهم سال انتشار و نام نویسنده به شناسه کتاب رجوع کردم و اطلاعاتی درخور یافتم.
نویسنده کتاب یکی از اسلام شناسان نامی ژاپن "توشیو کورودا" 5بود. نام کورودا را پیشتر از "مهدی محقق" شنیده
بودم و حتی عکس دسته جمعی او، مهدی محقق، سید حسین نصر، هانری کربن، پرویز
مروج، توشی هیکو ایزوتسو و چارلز آدامز را که در ساختمان انجمن حکمت و
فلسفه گرفته شده بود مدتی از مهدی محقق به عاریت گرفته بودم.
نام و آوازه کورودا از یک سو و حس وعلاقه به شریعتی از سوی دیگر موجب شد تا در صدد آن برایم که بخش "اندیشه شریعتی" را با وجود آشنایی وافر مخاطب ایرانی با اندیشههای او، به فارسی برگردانم. این
تصمیم زمانی مصممتر شد که در هنگامه دیدار با استاد سالخورده توشیو کوردا
دریافتم که شرح او از شریعتی، اگر نه نخستین، اما جزء نخستین شرح افکار
شریعتی بزرگ به زبان ژاپنی است.
هنگامی
که کار ترجمه را آغاز کردم به سبب وجود پاره ای از عبارات دشوار که از نثر
پخته و شیوا استاد بر می آمد و همچنین به دلیل پاره ای از خطاها که از عدم
اطلاع کافی نویسنده از زندگی نامه شریعتی برمی خواست، راغب شدم که به
جستجوی نشانی او برآیم و به هر قیمتی که شده، استاد سالخورده ای را دیدار
کنم که در آستانه 80 سالگی عمری را به مطالعه بر روی اسلام گذاشته بود و خاطراتی بس عظیم در سینه نهفته داشت.
بالاخره به یاری دوستان تلفن استاد را یافتم و پس از معرفی و آشنایی اولیه به خانه اش دعوت شدم. به خانه ی او رفتم اما با کمال تعجب محل سکونت وی را مجتمع ایی یافتم که مخصوص اسکان سالمندان بود.
استاد
که دو سالی بود غم فراغ همسر را در سینه داشت، واحد کوچکی در این مجتمع
گرفته بود و به دور از قیل و قال خانه و فرزند به کار تحقیق و پژوهش مشغول
بود.
می گفت: ترجمه ژاپنی کتاب "بدایه الحکمه" علامه طباطبایی را چندی پیش به پایان برده و به زیور طبع آراسته؛ و اکنون نیز برای نخستین بار مشغول ترجمه "نهج البلاغه" به زبان ژاپنی است. از نثر دشوار و فصاحت و بلاغت کلام علی (ع) و دشواری های ترجمه آن گلایه داشت، اما می گفت که با تمام سختی هایش بخش خطبه را به طور کامل به ژاپنی برگردانده است.
توشیو کورودا، علاوه بر ترجمه آثار فوق تالیف و ترجمه 18 اثر دیگر را در کارنامه داشت که از جمله آنان می توان به ترجمه آثاری چون "تاریخ فلسفه اسلامی" هانری کربن (از فرانسوی)، "سه حکیم مسلمان" سید حسین نصر(از انگلیسی)، "تاریخ اسلام و اسپانیا" مونت کومری وات (از انگلیسی)، "مقاصد الفلاسفه" غزالی(از عربی) و "اقتصاد اسلامی"و "فلسفه اسلامی" محمد باقر صدر (از عربی) و تایف آثاری چون "ساختار اسلام"6، "اقتصاد اسلامی"7"روش تحقیق منطقه ای و خاورمیانه شناسی"8اشاره کرد.
کورودا در خلال صحبت ها می گفت: بر
خلاف توشی هیکو ایزوتسو که حق استادی بر گردن وی دارد، او توجه و حوزه
تحقیق خود را معطوف فلسفه و عرفان و انتزاعیات موجود در تفکر اسلامی نکرده ،
بلکه (همان طور که آثار او گواه است) کوشیده
تا در سایه سه اصل توحید، شریعت و امت که به اعتقاد او بنیان و ساختار
اجتماعی اسلام است به تببین جوامع اسلامی، موقیعت آن ها در دوران جدید و
معرفی صحیح و بدور از غرض فرهنگ و تمدن اسلام به جامعه ژاپن بپردازد.
وی
در این زمینه بر این عقیده بود که با تمام تلاش های صورت گرفته از جانب
اسلام شناسان بنام ژاپنی، مردمان این سرزمین هنوز شناخت درست و دقیق و کافی
از فرهنگ و اندیشه و بنیان و تمدن اسلام ندارند و او کشیده است به سهم خود
خلاای را در این زمینه پرنماید.
حتی وی اظهار داشت، زمانی که کتاب "قلب اسلام" را
که درست یک سال پس از انقلاب ایران تالیف کرده و در آن علاوه بر ارزیابی
موقعیت اسلام در ژاپن، به معرفی مصلحان دینی اسلام از جمله سید جمال الدین
اسدآبادی و علی شریعتی؛ و توضیح روند انقلاب ایران پرداخته است، کمتر کسی
در سرزمین آفتاب تابان با روند انقلاب ایران و آثار و عقاید مصلحانی چون
شریعتی و سید قطب و اقبال لاهوری و ابوالعلا مودودی آشنایی داشته است.
از
تحولات اخیر خاورمیانه استقبال می کرد و از اینکه می دید دیکتاتورهای جهان
اسلام همچون مبارک و بن علی یک به یک سقوط می کنند بسیار خرسند بود. آزادی
و به خصوص آزادی ملل مسلمان را بسیار دوست می داشت ، اما نگران بود که
اشاعه سیاست های امریکا در قبال کشورهای خاورمیانه بتواند این تحولات را از
سیر رشد خارج کند.
سیاست
ها و اعمال خشونت های دوران رژیم پهلوی را در قبال روشنفکران و مردم ایران
به شدت تقبیح می کرد و ایران را در آستانه تحولی بزرگ به سوی امید و آزادی
می دید.
رشته اصلی کورودا در دوران فوق لیسانس ادبیات فرانسه و در دوره دکتری تاریخ شرق آسیا در دانشگاه "کیو"9بود، سبب علاقه اش را به اسلام و حوزه اسلام پژوهشی جویا شدم که گفت: در دوران تحصیل در دانشگاه "کیو" و
هنگامی که بر سرجلسات درس ایزوتسو حاضر می شده ، علاقمند به این حوزه می
شود و تحت راهنمایی و هدایت ایزوتسو که معتقد بود هنوز در ژاپن در حوزه
اسلام شناسی مطالعات و پژوهش های جدی ای صورت نگرفته گام به این حوزه
گذاشته و دل در گرو آن نهاده است.
توشیو
کورودا دوسال و نیم پیش از انقلاب، به ایران سفر کرد و تا وقوع انقلاب در
تهران رحل اقامت گزید و تحت نظر و راهنمایی اساتیدی چون توشی هیکو ایزوتسو،
هانری کربن، سید حسین نصر به تحقیق بر روی فرهنگ ایرانی-اسلامی پرداخت. در
خلال همان سال ها با روشنفکران و اساتید و روحانیون مطرح ایران چون داریوش
و یگانه شایگان، ، غلامرضا اعوانی، نصرالله پورجوادی، مرتضی مطهری، سید
محمد بهشتی، کاظم شریعتمداری و... به معاشرت و تحقیق و پژوهش و گفتگو پرداخت.
عبدالکریم
سروش را می شناخت و حتی با او دیدار کرده بود، اما با اندیشه روشنفکران
دینی جهان عرب چون نصر حامد ابوزید و محمد ارکون آشنایی بیشتری داشت. شاید علت این موضوع را در شناخت دقیق او از زبان عربی و عدم شناخت کافی از زبان فارسی بتوان جستجو کرد.
با این حال وی بی آن که با علی شریعتی دیداری داشته باشد، اندیشه و شرافت و کرامت انسانی او را پس از سالیان هنوز می ستود.
آنچه در پی می آید ترجمه بخشی است با عنوان "اندیشه شریعتی" از کتاب "قلب اسلام" که آن را مستقیما از ژاپنی به فارسی برگردانده ام. البته در ترجمه نقل قول های مستقیم به جز یک مورد که منبع عبارت را نیافتم، تمامی جملات را از اصل فارسی نقل کرده ام. زیرا
از یک سو ترجمه های استاد کورودا که از انگلیسی به ژاپنی برگردانده شده
بود با اصل فارسی اختلاف داشت و از سوی دیگر نتوانستم به خود این اجازه را
بدهم که قلم شیوای شریعتی را به رنگ ترجمه بی آرایم.
چنان
که از متن برخواهد آمد نگارنده از زندگی نامه شریعتی اطلاع جامع ای نداشته
و آن گونه که خود در هنگامه دیدار ابراز داشت این اطلاعات را از متون
انگلیسی که آن زمان راجع به دکتر در اختیار داشته اخذ کرده است. لذا جهت وفادار ماندن به ترجمه، اصل متن را آورده ام و هرکجا که نیاز به اصلاح و توضیح بود آن را در پاورقی توضیح داده ام.
در خاتمه نیز وظیفه خود می دانم از استاد و دوست گرانقدر "کی ایچی کیتاهارا"10استاد زبان فارسی و ایران شناسی دانشگاه "چیو"11که
با وجود تمامی مشغولیت ها و مسئولیت ها پذیرفت که متن ژاپنی و فوق العاده
پخته این کتاب را با ترجمه اینجانب مقابله نماید و بر غنای آن بیفزاید کمال
سپاس گزاری را به جای آورم.
درادامه اندیشه شریعتی را به قلم این استاد ژاپنی بخوانید...