متن
زیر ترکیبی از نوشتار قبلی ما با عنوان مزینان از نگاهی دیگر است که در
بخشهای هشتم تا یازدهم در باره محرم و عاشورا در مزینان مفصل در شاهدان
کویرمزینان نوشته ایم و چون در آستانه ی عاشورایی دیگر قرار گرفتیم بار
دیگر این سنت ها را یاد آور می شویم سنت هایی که مزینان و عاشورایش را
زبانزد عام خاص و عام کرده و معرف این دیار تاریخی است.
محرم
که فرا می رسد کمتر مزینانی است که بر روی این کره ی خاکی زندگی کند و
برای عزاداری سالار شهیدان به خصوص در روز عاشورا به زادگاه خویش بازنگردد!
چه بسا مزینان زاده ای که درکشورهای دیگر مانند آمریکا وانگلیس وآلمان
وکانادا زندگی می کنند اما چون محرم می رسد آنها نیز دلشان پرمی کشد وبرای
برپایی عزای امام حسین (ع) به مزینان سفر می نمایند تا پس از روزها درغربت
زیستن غم فراق را در وطن خویش نجوا نمایند. یکی از این مهاجرین عاشق که در
کانادا زندگی می کرد مرحوم خواجوی بود که هر سال به مزینان می آمد و یک دهه
ی کامل در تکیه ای *که با وقف منزل پدری خویش ساخته بود عزاداران را اطعام
می داد .
محرم
در مزینان از ویژگی منحصر به فردی برخوردار است و شاید در بین تمامی
روستاهای ایران چنین مراسمی کم نظیر باشد دلیل آن استقبال بیشمار هموطنانی
است که دراطراف مزینان زندگی می کنند و تنها وصف تعزیه خوانی آن را شنیده
اند وهرسال در صبح روز عاشورا خود را به مراسم می رسانند والبته مزینانی
ها هم درمهمانداری زبانزد هستند و برای عزاداران فرزندفاطمه (س) درهیئت
حسینی وابوالفضلی و تکیه بالا و بعضی در خانه های خود غذا تدارک می بینند .
حضور مزینانی های مقیم درشهرها ویا کشورهای دیگر از جمله ی این کم نظیری
مراسم عزاداری محرم مزینان است که در چنین موسمی چه در گرمای سوزان و یا
سرمای شدید کویر رنج سفر را به جان می خرند و به زادگاهشان می آیند تا محرم
را درک نمایند و حقیقت نیز همین است ما که سالهاست به اقتضای شغلی در
تهران زندگی می کنیم امکان ندارد که عاشورا را در این شهر بمانیم و اگر
خدای نکرده به هردلیل چنین اتفاقی بیفتد مانند مأموریت خاصی که در سال
هفتاد ودو برایم رخ داد و نتوانستم عاشورای آن سال را در مزینان باشم و
هنوز پس ازگذشت دو دهه حسرتش بردلم مانده ، از آن پس همیشه درعاشورا هر چند
مراسمی است تکراری ولی برایم تازگی خاصی دارد شرکت می کنم. و معترفم که تا
وقتی به مزینان نیایم محرم را حس نمی کنم.
صبح
زود قبل ازخروس خوان مردان کویری بیدار می شوند و قبل ازهرکاری به سراغ
سماور که قبلا ذغالی و نفتی بود و اکنون به برکت آمدن گاز آن هم به یمن نام
شریعتی که دوستدارانش با سفر به زادگاه مرادشان چون رنج آنان را دیدند
آستین همت بالا زده وبدون هیچ ادعایی این نعمت خدادادی را به مزینان آوردند
وپس از آن دیگرروستاها وآبادیهای این دیار از آن متنعم شدند وپدران پیر و
زنده دل با پیچاندن دکمه ای بساط چایی راعلم می کنند آن گاه وضو می سازند
وقرآن به دست می گیرند وآیات نورانی کتاب خدا را می خوانند وبا شنیدن اذان
به قدقامت می ایستند ودوگانه ای بهر یگانه معبودشان به جا می آورند وپس از
آن اهل وعیال را بیدارمی کنند که نمازشان را بخوانند وخود به سراغ مال
وحالشان*می روند و پس ازدوشیدن شیر واز سرواکردن* آنها عیال را بیدار می
کنند و سپس درآن تاریکی که بعضی ازجوانان ازشهربرگشته ناراحتند که چرا پدر و
مادر پیرشان دراین نصفه شب!برخاسته اند وبا ولع خاصی درحالی که بافوت کردن
به نعلبکی چای داغ وکروچ کروچ*کردن قند آهنگ خاصی را درفضا ایجادنمود ه
اند ،آسایش آنان را برهم می زنند ونمی گذارند بخوابند. آفتاب نزده آماده می
شوند تا به زیارت عاشورا بروند مراسمی که چند سالی بیش نیست که درهیئت علی
اکبری شروع شده و حسابی دربین مزینانیها جا افتاده وبرخود لازم می دانند
که هرصبح شرکت نمایند حتی بعضی از راه رسیده ها که از پایتخت آمده اند
وهنوز کوله بار سفر رازمین نگذاشته اند راهی هیئت می شوند.
شبهای
محرم مزینان شبهای به یادماندنی است ،مزینانی که تا قبل از محرم در سکوت
قرار گرفته و بعد از نماز مغرب و عشا تو گویی در این ولایت کسی زندگی نمی
کند و همه به آشیانه خویش فرو خزیده اند و اگر به کاشانه پیران سری بزنی
می بینی که آسوده بی هیچ دغدغه ای سر بر بالین گذاشته و به خواب رفته اند
واگردرهمان سرشبی برای حاجتی به درمنزلشان بروی غرولند کنان می گویند :مگه
روز رو ازتون گرفتن که نصفه شبی بلند شدین اومدین اینجا می گذاشتی صبح می
آمدی واین وقت شب مارا بیدار نمی کردی!
می گویی : بابا هنوز سرشبه
می شنوی :اووه ما دوساعت ازخووما* گذشته!
محرم
که می رسد عزای فرزند زهرای بتول (س) تمامی دلهای شیدایی مزینانیان به
هجرت رفته را به زادگاه خویش می کشاند وحتی اگر نتوانند ازروز اول به
خاطرمشغله اداری وکاری به مزینان سفر کنند شب عاشورا به هر وسیله ای که شده
خودرا به عاشورا می رسانند .
روز
تاسوعا تا دو دهه پیش خادمان نخل به همراه دسته ای از عزاداران با علمی به
دست با عنوان علم گردش به درخانه ی مزینانیان می رفتند و دعا گویان
نذورات مردم را جمع آوری می کردند . سر دسته که اغلب پدر بزرگوار شهیدرضا
تاج مرحوم حاج محمدعلی بود با صدای بلند می گفت: اولیاء و انبیاء
همراهان جواب می دادند :الهی آمین
سردسته: شهدای دشت کربلا
همراهان: آمین
سردسته : خدایا این خانه را از بلاها محافظت بفرما
همراهان: آمین
سردسته : نخل جوانیش را برزمین مینداز
همراهان : آمین
سردسته : فرزندانش را به علی اکبرحسین (ع)ببخش
همراهان: آمین
سردسته : امیدش را نا امید مگردان
همراهان : آمین
و
اگر آن خانه مسافری و یا مریضی دربیمارستان داشت برایشان دعا می کردند و
بعد از آن ، اهل منزل پارچه ،قند، چای و… را تحویل آنان می دادند.
متأسفانه
بنا به هردلیلی شاید با رفتن قدیمی ها این سنت حسنه به فراموشی سپرده شد و
فقط متولیان نخل که سر دسته آنان مرحوم حاج حسین حسن عباس بود و بعد از او
برادران و برادر زادگان و تنها فرزندش به همراه جمعی ازخانواده غلام
مرادها ویوسفی هاکیسه ای بردوش به در منازل مراجعه می کنند و پارچه های
نذری تزئین نخل را تحویل می گیرند وبعد از برگزاری عاشورا دوباره به
صاحبانش برمی گردانند.
درآن
سوی میدان عاشورا و در جنوب شرقی مزینان از میان تمامی آبادی های؛ امین
آباد و اسماعیل آباد و جنت آباد و همت آباد و فضل آباد که روزگاری عده ای
ازمزینانیها در آنجا می زیسته اند و بعضی همچون خانواده همت آبادیها وامین
آبادیها هنوز فامیلیشان به نام این آبادیهاست تنها غنی آبادوکلاته مزینان
است که پا برجا مانده ومردمان سخت کوش و مقاوم ، روستاهایشان را آباد نگه
داشته اند در این میان غنی آبادیها پیوند بهتری با مزینانیان دارند وروز
عاشورا به عزاداران مزینان می پیوندند وبه پاس این همدلی روزتاسوعا جماعتی
از اعضاء هیئت ابوالفضلی(ع) مزینان به غنی آبادمی روند و ضمن عزاداری مفصل
درهیئت این روستا از آنان دعوت می کنند تا در عاشورا حضور داشته باشند.
به
هرسوی میدان قتلگاه که نگاهی می اندازم خاطره ای از عزاداری این دیار کهن
در ذهنم متبادر می شود لحظه ای روی سکوهای تماشاگران که ازصبح زود به نظاره
ی تعزیه خوانان می نشینند آرام می گیرم می خواهم محرم را تمام کنم اما
حیفم می آید وناخود آگاه از روزتاسوعا به شب عاشورا کشانده می شوم.
چرا
که در اولین روز از ماه محرم هیئات حسینی ، علی اکبری ، ابوالفضلی و اکنون
علی اصغری و تکایای میون(میان و با نام حسینی) و بالا (حاجی خانی) پذیرای
عزادارانی است که خودشان را از روزهای قبل وشاید ازماهها پیشتر آماده کرده
بودند تا در سوگ اربابشان اشک بریزند وبرسرو سینه بکوبند. از روز دوم در
بعداز ظهر آن، تعزیه خوانان درتکیه ی بالا ویا هیئت علی اکبری و در بعضی از
روزها در هیئت ابوالفضلی به شبیه خوانی می پردازند و هروز یک تعزیه را می
خوانند یک روز از عباس می گویند وروز دیگر از طفلان مسلم ، وروزهای دیگر
قانی ، علی اکبر ، و… پس از این شبیه خوانی در بازار مزینان سینه ی دوره*
با شکوه خاصی برگزار می شود
گاه
جمعیتی از جوانان وپیران همانند اعراب خوزستانی حلقه هایی را تشکیل می
دهند که درحالی که کمر همدیگر گر فته اند وبا دست دیگر بر سینه می کوبند
ومتحد جواب گروهی را که می گویند حسن وچون سنگین اجرا می شود توگویی که
آنها می گویند حساو* پاسخ می دهند حسین وباز گروه می گوید: شهید وهمگی
فریاد می زنند حسین واین نقشها ادامه دارد وگروهی دیگر دم را می گیرند و می
گویند: حیدر .
جمعیت: علی .
گروه: سقای تشنه کامان.
جمعیت: ابوالفضل ابوالفضل .
گروه: آب آور یتیمان.
جمعیت : ابوالفضل ابوالفضل.
و این شور در شب عاشورا تکرار و کمی تغییر می یابد .گروه دراین شب می گویند:چه شوروشین است امشب .
سینه زنان پاسخ می دهند :قتل حسین است امشب
پس
از سینه ی دوره ، شبها در هیئات مزینان مراسم نوحه خوانی و روضه خوانی
دایر می شود و شرکت کنندگان در مراسم که همگی به جز میهمانان عضو رسمی هیئت
هستند اطعام می شوند .از شب هفتم ماه محرم هیئت جوانان زنجیرزن علی اکبری
(ع) وهیئات سینه زن حسینی(ع) و ابوالفضلی (ع) با نظم خاصی قبل از اذان به
بازار مزینان می آیند و پس از نوحه خوانی ، در جایگاه ویژه ای که در وسط
بازار ودر مقابل مسجد کوچکی قرارگرفته اجتماع می کنند و هر شب نوحه خوانان
منتخب سه هیئت به نوحه خوانی ومصیبت خوانی می پردازند وپس از آن مردم به
خانه های خویش باز می گردند و پس از استراحتی کوتاه مردان برای صرف شام
وشرکت درمراسم نوحه خوانی وروضه به هیئات خود می روند زنها نیز پس از صرف
شام درخانه برای ادامه عزاداری به هیئت برمی گردند.
در
شب عاشورا اشعار هیئات مزینان هم تغییر می یابد پس از نوحه خوانی در
جایگاه که از شب هفتم تمامی هیئات درآنجا اجتماع می کنند زنجیرزنان هیئت
علی اکبری که اغلب جوانان هستند طبل وسنج زنان دودسته می شوند و دسته ی اول
با شور می خوانند :
امشبی را شه دین درحرمش مهمان است صبح فردا تن اوزیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع ، مکن ای صبح طلوع
دسته ی دوم پاسخ می دهند:
زینب از داغ برادر به سرو سینه زنان چون بود بی کس وبی یار شه تشنه لبان
مکن ای صبح طلوع ، مکن ای صبح طلوع
و درآخر هردم یک نفر فریاد می زند : مظلوم یا حسین(ع)
همراهان نیز جواب می دهند: حسین(ع)
آخر
شب خادمان نخل خیل جمعیتی را پذیرا هستند که به زیارت نخل می آیند .مدتی
است جوانان مزینانی دسته های سینه زنی به راه می اندازند و به مکان تزئین
نخل می آیند وپس از نوحه خوانی وذکر مصیبت ،خداقوتی به خادمان می گویند
وبعضی به نیتی نخ وسوزن را از آنان می گیرند وکوکی برای ادای حاجتشان می
زنند.
گروه
های تعزیه خوان اعم از مخالف خوان وموافق خوان هریک درتدارک برنامه مراسم
فردا هستند بعضی به همراه معین البکاء در هیئتی جمع می شوند تا نقشهایشان
را تمرین کنند حتی ممکن است آن شب نسخه یک نقش به دیگری برسد اما محال است
که نقشهای اصلی از خانواده ای که آن را به ارث برده است بیرون شود.
آن
شب بازار مزینان تا صبح آرام و قرار ندارد زنها به خانه حیدری می روند و
گهواره علی اصغر(ع) را با سوز و صلوات آماده می کنند. گاهی یکی ازمداحان
شبیه علی اصغر(ع) را که عروسکی سبزپوش است برمی دارد و وبه ذکر مصیبت می
پردازد که در پی آن بانوانی که خود اغلب مادر هستند های های گریه می کنند .
درتکیه
ی بالا پیر و جوان ، زن و مرد دوباره اجتماع می کنند وحاج شیخ حبیب الله
عسکری به نوحه خوانی و پس از آن شبیه علی اصغر (ع) را از زیرعبایش بیرون می
آورد و مصیبت دردانه ی امام حسین(ع) را می خواند و حسابی از مردم گریه می
گیرد پیش ازاو ، این نقش را مرحوم شیخ محمود شریعتی و پدربزرگوارش ملا
قربانعلی شریعتی که از بزرگان روحانیت مزینان بوده و درمدرسه علمیه مزینان
شاگردان فراوانی را تربیت نموده است برعهده داشتند . پس از این ذکر مصیبت ،
جوانان سینه دوره می گیرند و دقایقی حسن، حسین می گویند.
صبح روز عاشورا دیگر به هیچ قلمی و زبانی توصیف نمی شود نمی توان خلوص
وعزاداری این خیل عظیم روستایی وسوختگان کویری را با هیچ دوربینی به تصویر
کشید وبی شک از هرتصوری خارج است چرا که درهر روز از سال اگر با یک
مزینانی برخورد کنی او از عید وعروسی ودیگر سنتها ی این دیار سخن نمی گوید
وتا بگویی مزینان، می گوید عاشورایش دیدنی است .واگر غریبه ای تنها یک بار
به این مراسم آمده باشد هر سال خود را به عاشورا می رساند و افسوس می خورد
که چرا دیگر بستگانش را به همراه نیاورده است
قبل
از آنی که خورشید در آسمان نمایان شود در هر منزلی ولوله ای به پاست اهل
هر خانه در جنب و جوشند که مبادا به مراسم نرسند .پدر و مادرها یی که خانه
هایشان درمسیر نخل است را ه را آب و جارو می کنند تا مشکلی برای عزاداران و
حمل کنندگان نخل پیش نیاید .
وارد
بازار مزینان که می شوی صدای هماهنگی را می شنوی که فریاد می زنند: حسین.
وچون نزدیکتر می شوی جماعتی را می بینی که درابتدا ده بیست نفر بیشتر
نیستند ولی کم کم جمعیت آنها از هزار نفرمی گذرد و همه منظم ودر چند دایره
حسا حسین می گویند و سپس با همان نظم و تیب به سمت تکیه بالا می روند و
سینه ی دوره را تا آمدن دسته ی زنجیر زنان علی اکبری که با علم وکتل از
تکیه سادات حرکت می کنند و فریادمی زنند :روز عاشوراست امروز
کربلا غوغاست امروز .و با طبل وسنج و شور و حالی خاص وارد جمع
سینه زنان می شوند ادامه می دهند و سعی می کنند اتصال گروهی آنها حفظ شود و
پس از آن شبیه خوان نقش ابوالفضل (ع) با اسب به وسط این جمعیت می آید
وفرمان حرکت را صادر می نماید.جمعیت حسین حسین گویان پشت سر شبیه خوانان
راه می افتند وهردسته ای برای خود ذکری دارد زنجیر زنان علی اکبری با همان
ذکر روز عاشوراست امروز وهمچنین میانداری چند نفرازمداحان که یکی ازآنها
مرحوم علی کربلایی اصغر عباس بود که می خواند :
زینب ای خواهرم الوداع الوداع خواهر مضطرم الوداع الوداع
امروز و عاشوراست یاعید قربان است کرببلا امروز از خون گلستان است
به
سمت بازار حرکت می کنند ، سینه زنان هیئت حسینی هم با میانداری مداحانشان
ویا پیرانی که سالهاست دراین هیئت خدمت می کنند فریادمی زنند:
حسین
حسین یا حسین شهید کربلا حسین سر از بدن جدا حسین امشب جناب فاطمه
با اضطراب و واهمه آید به دشت کربلا گوید حسین من چه شد نوردوعین من
چه شد حسین حسین یاحسین
جمعیت همراه هم پاسخ می دهند حسین حسین یا حسین وناگهان چند نفرفریاد می زنند آقا یاحسین و
جمعیت
پاسخ می دهند حسین و به سرعت حرکت می کنند این شور و حال با همراهی عده ای
که توبره هایی بردوش وچوبی دردست دارند وشبیه به چوپانان هستند و خود را
زائر می دانند ادامه می یابد تا به انتهای بازار می رسند و عزاداران هیئت
ابوالفضلی(ع) به همراه شهروندان غنی آبادی به این جمع می پیوندند و در
میدان امام حسین(ع) که صبح زود نخل به آنجا انتقال یافته است شکوه خاصی از
عزاداران به چشم می خورد تعزیه خوانان با اسب و علمداران و کتل داران که
هرکدام نمادی از عزا را دردست و برسر دارند که بعضی از این کتل ها هرمی
ومخروطی وبه شکل خیمه ای کوچک است که با پارچه های نذری وآینه تزئین شده
است به همراه دسته ِ علی اکبری وطبل و سنج هیئات مزینان و غنی آباد چندین
بار برگرد نخل می چرخند وآنگاه با ذکر مظلوم یا حسین ، حمل کنندگان نخل که
هریک چادر شبی برشانه هایشان بسته اند تا سنگینی نخل شانه هایشان را مجروح
نسازد آن را ازجا بلند می کنند و به سمت مزار امام زادگان بهمن آباد که
فرزندان امام موسی کاظم(ع) در آنجا مدفون هستند حرکت می کنند در این میان
ذکر حسین حسین بانوان که با هر ذکر جانسوزشان نیروی خاصی به این خادمان می
بخشند دیدنی است آنها همپای مردان درعقبه نخل می دوند وحسین حسین می گویند
هر موقع که نخل کج شود وتصوراین است که ممکن است سقوط کند فریاد حسین حسین
آنها بیشتر می شود وبا همین ذکر خطر برطرف می شود فرقی نمی کند که دراین
روز برف وباران ببارد و تا زانو در گل فرو روند و یا درگرمای سوزان کویر
باشد و از تشنگی له له بزنند آنها در این روز زینب وار به مدد برادران و
همسران و فرزندان خویش می آیند .
نخل
در مسیر پل چَپِّرخَنه به سمت مزار شهدا حرکت می کند. همه در این مراسم
شریکند خوب که دقت می کنی می بینی تمامی شرکت کنندگان در تلاشند تا مراسم
با شکوه برگزار شود .یک سری از جوانان شیرغران را که جد اندر جد درخانواده ی
حجی ها بوده بردوش می گیرند عده ای ساربان را که مرحوم قربان حجت الله آن
را اجرا می کرد و اکنون پسرانش این نقش را برعهده دارند حمل می نمایند در
مسیر راه ساربان وشیر با هم درجدال هستند وشیر می خواهد ازدست بریده ی
ابوالفضل (ع) دفاع کند و ساربان آن را به میانه ی جمعیت پرتاب می کند هرکس
آن را بگیرد سریع به شیر می رساند.
عده
ای گهواره ی علی اصغر(ع) را بردوش دارند که نوجوانی همان تندیس پارچه ای
را که شب قبل توسط زنان درخانه حیدری آماده شده بود ، بر روی دست بالا می
برد ومی گوید: لای لای ای اصغر شیرین زبانم…
وقتی
جمعیت به قبرستان مزینان می رسد ،بستگان امواتی که به تازگی درگذشته اند
برسرمزارشان حاضرمی شوند وچون آنها دراین مراسم نیستند وجایشان را خالی می
بینند به یادشان گریه وزاری می کنند اما زود از قبردل می کنند و به دنبال
نخل می دوند تا ازقافله عقب نمانند.
نمی
دانم چه نیرویی این یکپارچه آهن را به جلو می برد وشاید اگر غیراز عاشورا
باشد صدها جوان نتوانند دراین مسیر آن را حمل کنند اما در این صبح عاشورا
نخل درمیان یا حسین یاحسین زن و مرد در راه ابریشم با سرعت به سمت مزار
بهمن آباد حرکت می کند وکافی است لحظه ای از آن عقب بمانی دیگر نمی توان
جبران کرد مگرآنکه ازمیان مزارع کشاورزان میانبر بزنی وخود را به مزار
برسانی.
قبل
از رسیدن مزینانی ها ، عزاداران بهمن آبادی به مزار آمده اند و پس از طواف
یک دوره ای نخل مزینان برگرداگرد مزار فرزندان امام موسی کاظم (ع) هیئات
مزینان و بهمن آباد درگوشه ای اجتماع می کنند و دو نفر از مداحان به
نمایندگی ازدیگر مداحان منطقه که معمولا تعزیه خوان بهمن آبادی درابتدا
نوحه ای می خواند و پس از آن پیرغلام اهلبیت قربانعلی عسکری مزینانی ایها
القوم حسینم و یا بحرالطویل دیگری را می خواند طبالها وسنج زنان هردو
منطقه نیز متحد؛ شوروحال خاصی به مراسم می دهند. آنگاه حمید صدیقی ایفاگر
نقش امام حسین (ع) دستورحرکت را صادر می کند درحقیقت این مکان تداعی کننده
یکی ازمنازلی است که قافله کربلا درآنجا استراحت نموده اند و سپس به سمت
نینوا حرکت می نمایند. خوب که نگاه می کنی همه ،حتی آنها که از دیگر شهرها
آمده اند و میهمان هستند دراین مراسم شریکند و نقشی برعهده دارند. یکی نخل
حمل می کند یکی شیرغران وساربان وگهواره علی اصغر را برمی دارد ودیگری
بلندگو برداشته ونوحه می خوانذوجمعی طبل وسنج می زنند وآنان که وسیله ای
ندارند سنگهارا از مسیر راه جمع می کنند که زیر پای عزاداران که بعضی از
آنها پابرهنه هستند نرود.
تا
چند سال پیش بسیاری از جوانان مزینانی وبهمن آبادی و سویزی طی مراسمی
درمزار قمه برسر می زدند اما اکنون بنا به فرموده ی مراجع مبنی بر جایز
نبودن این عمل آن هم به خاطر سوء استفاده ی غربیان! فقط کفن می پوشند
وهمراه دیگر مردم حسین حسین می گویند وعزاداری می کنند
با حرکت نخل، عزاداران بهمن آبادی هیئت مزینان را بدرقه می نمایند وسینه زنان می گویند:
رفتید و خوش آمدید عزیزان اجرهمه با شاه شهیدان
ویا می گویند:
به سلامت بروید اهل عزا زعزای پسر شیرخدا
مزینانیها نیز درجواب پاسخ می دهند:
مادعا گفتیم ورفتیم ازسرصدق وصفا بعد ازاین جان شما جان شهید کربلا
نخل
و کاروان تعزیه خوانها و علمداران با حسین حسین گویان عزاداران به سمت
مزینان حرکت می کنند وپس از آن عزادارن سویز به سمت مزارروانه می شوند و تا
مطمئن نشده اند که مزارخالی شده و مزینانیها از آنجا خارج شده اند آنها
وارد مزار نمی شوند .و این به علت درگیری لفظی جوانان دو منطقه درسالهای
دور بوده که از آن پس روسای هیئات تصمیم گرفتند به خاط آنکه دوباره مشکلی
پیش نیاید باکمی تاخیر آنها به مزاربیایند البته ارتیاط مزینانیها با
سویزیها همیشه حسنه بوده و نوجوانان سویزی درمدارس مزینان تحصیل می
نمایند.دوتن از بهترین دوستان من داوود واصغر سویزی از این روستا بودند که
درعملیات والفجر هشت به فیض شهادت نائل آمدند. داوود بچه یتیمی بود که
پدرنداشت اما دردامان مادر ی مذهبی پرورش یافته بود وهنوزبه سن جوانی
نرسیده بود راه سرخ شهادت را انتخاب کرد .به خاطر سن کمش او را ثبت نام نمی
کردند اما به قول خودش چریک بازی درآورد وبالاخره به جبهه رسید وبا
همسنگرش علی اصغر فتح الله در آبهای اروند شربت شهادت نوشید.. هنوز هم
بسیاری از دوستان من که دردوران تحصیل با هم در یک مدرسه درس می خواندیم از
همین روستاهای مجاور مزینان هستندکه هرچند به دلیل گردش ایام و مشغله کاری
هرکدام به سویی کشانده شده ایم اما محرم که می رسد درعزای امام حسین (ع)
دیدارها تازه می شود چون آنها هم مثل ما محرم را درزادگاهشان درک می
نمایند.
نخل
این بار باید از سمت شمالی مزینان حرکت کند تا خانه های تمامی
مزینانیها از آن متبرک شود .کسی حق ندارد مسیر آن را تغییر دهد حتی اگر
بخواهند راه را کوتاهتر نمایند چون این سنتی بوده که پدران آنها نیز برآن
اعتقاد بوده اند .نقل است که در عاشورای یک سال شاید چهل پنجاه سال پیش نخل
را از راهی دیگر به میدان قتلگاه بردند و در همان روز اتفاق بدی افتاد و
یک نفر کشته می شود واین موضوع را مرتبط با آن می دانند و پس از آن بالایی
ها هم قسم می شوند که دیگر نگذارند مسیر نخل تغییر کند.
چه
این ماجرا راست باشد یا ساختگی به هر روی نخل باید از سمت جاده ی بهمن
آباد و از مقابل خانه شریعتی وارد مزینان شود وآنگاه با طی مسافتی از کوچه
سرچشمه که روزگارانی ارگ مزینان می نامیدند وچشمه ای آب خنک وزلال از
زیرزمینش می جوشید ، می گذرد وبا عبور ازمیان این کوچه، نخل ازمبدأ تامقصد
برگرداگرد مزینان چرخیده است و همه جا متبرک کرده است البته باز که دقت می
کنی در این حرکت وچرخش نخل تفکری عمیق نهفته وبی ربط نیست اگر بگوییم در
این یک روز تمامی واقعه کربلا یعنی از حرکت امام حسین (ع) که حج را نیمه
تمام رها کرد وتا شهادتش وشام غریبانش همه دراین روز درمزینان باز سازی می
شود. لحظه ی حرکت نخل ازمیدان امام حسین (ع) همان حج ناتمام است چون اکنون
که می اندیشم می بینم که هیئات چندین بار برگرد نخل می چرخند وپس از آن به
سمت مزار راه می افتند.
درمسیر
ورود نخل به درخانه ها زنها با دود کردن اسپند به استقبال آن می روند و
بعضی نیز باپخش نان وکیک وشیروچای از عزاداران پذیرایی می نمایند.
سرانجام
هیئات عزاداری به میدان قتلگاه می رسند جایی که من اکنون ایستاده ام
ونظاره گر جوانانی هستم که پس از قرار گرفتن نخل در جایگاه سربر آن می
گذارند وگریه می کنندوپس ازآن مادران وخواهران و دیگربستگانشان به سراغشان
می آیند وشانه های آنها را غرقه بوسه می نمایند.
میدان
قتلگاه از مزینان جدا نیست و در حقیقت مکانی برای یک رویداد بزرگ در هر
سال است جایی که برای پیر وجوان ، زن ومرد مزینانی وروستاهای همجوار از
تقدسی خاص برخوردار است سرزمینی که در عاشورای حسینی (ع) جمعیتی هزاران
نفری را شاهد است .
میدانی
که تا هفت هشت سال پیش مدور و خاکی بود و مردم بر روی خاکها می نشستند و
هنر تعزیه خوانی مرحوم محمد شمشیری درنقش شمر را تماشا می کردند دربیرون از
لباس مخالف خوان مهربان وخندان ودر زمین عاشورا به راستی شمر بود و با
آمدن او به میدان، ما که نوجوانان فهمیده ای بودیم ومی دانستیم ؛ این یک
مراسم آئینی و یک نمایش است ازترس پشت سرپدرانمان مخفی می شدیم
وبزرگترانمان اورا نفرین می کردند و پس از او عبدالله ، پسرش این نقش را
برعهده گرفت و به راستی جانشینی خلف برای پدر بود وهمان شمری بود که ما
ازاودرخردسالی ونوجوانی می ترسیدیم ودرکنار حبیب حسینعلی که نقش عمرابن
سعد را از مندلی خان به ارث برده بود وعاشق تعزیه خوانی واجرای این نقشها
بود وهمین امسال در کنار تربت اربابش حسین ابن علی (ع) به دیار باقی شتافت
وبه رفیق قدیمیش عبدالله که دوسه سال پیش اونیز نقش شمر را به پسرش سپرد ه
بود پیوست .و اکنون این میدان به همت فرزند حاج حسن ناطقی که حربن یزید
ریاحی را درمیدان به حضارمعرفی می کرد وبه راستی تعزیه خوانی با سوادبود که
یکی از دوستان هنرمند سبزواری اعتراف می کرد :”پس از سالها حضور بر روی سن
تاتر آرزو دارم که مثل حاج حسن نسخه حر را بخوانم.” و چون حاج حسن نیز
میدان را به فرزندانش سپرد و به میهمانی سالار شهیدان رفت آنها نیز اهتمام
والایی دربرپایی عزای امام حسین (ع) دارند واین میدان را به شکل استادیومی
چند طبقه ساخته اند تا مراسم روز عاشورا هرچه با شکوهتر برگزار شود.
درسویی
دیگر درجایگاه مخالف خوانان نشانی ازحاج اصغر مرادعلی که چون نقش خولی را
به خوبی اجرا می نمود مزینانیها اورا به همین نام می شناسند نیست واکنون
فرزندش دست به کمان می برد . وافسوس که سردمدار لشکریان ودر حقیقت خادم
لشکریان شاه رضا نیکدل نیز امسال دیگر در عاشورا نیست همچنان که خادمینی
مانند محمد یوسفی ،قربانعلی زارعی سقایانی که درمیدان کوزه ای را با
چادرشبی برکمرحمایل می کردند وبه لشکریان تشنه ای همانندعلی رضا اکبری
وفرج الله اندیک آب می رساندند، ونه از کربلایی محمدسلمانی که صدای طبلش
هنوز برایم خاطره ای فراموش ناشدنی است چون او و نیکوفر با شیپوری و طبلی
ساده نوای جنگ می نواختند خبری است ونه در غروب عاشورا از ساربان پیر
ومهربان وخادم نخل مرحوم عموحسین،و البته پسر بزرگش سعی می کند راه برادر
کوچک و پدر پیرش را که مدتها شتربانی می کردند و یا از روستاهای مجاور چند
نفر شتر می آوردند تا تعزیه با شکوه برگزار شود ادامه داشته باشد .
سالهاست
محمد روس را که در عاشورا ی اول گاه غلام عابس بود و گاه قاسم و در
عاشورای بچه ها نقش امام را به زیبایی می خواند نمی بینم .به راستی نمی
دانم چه چیز در اوبود که مرحوم صدیقی با رها گفته بود که دوست دارد پس از
او نقش امام را محمد روس بخواند ولی تقدیر برآن قرار گرفت که پس از رفتن
استاد، شاگرد نیز در جبهه عاشورایی شهید بشود تا پس از او فرزند صدیقی
همانند پدر این نقش را استادانه اجرا نماید تا یادگاری باشد در خانواده
هنرمند صدیقی ها. و درتعزیه خوانی مزینان این گونه است که نقش ها از پدر به
پسر برسد و این افتخار درآن خانواده حفظ شود.
درسوی
موافق خوانان؛ دیگر نه از عباسعلی صدیقی امام حسین خوان خبری است و نه
کربلایی عبدالله محمدی که ریشه اش کربلایی است واجداش در عراق می زیسته اند
، * تا آخرین لحظات زندگی اش از اجرای نقش ابوالفضل(ع) ثواب می برد و به
راستی تعزیه خوان شایسته ای همانند حسین ملاحسنی بود که قامتش به نقش عابس
نشان سرداری می داد و رجز خوانیش شهره تعزیه خوانان بود وهمچون محمد صدیقی
که با صدای رسا ودلنشین نقش وهب را با برادرش ضیاء به اجرا می گذاشتند و
چهچه و قلقله ی او درنقش حضرت علی اکبر (ع) نیز هر گز از خاطر ما پا به سن
گذشته ها فراموش نمی شود ولی خاندان صدیقی همیشه وبرای تمامی سالها اعجوبه
ای تعزیه خوان دارند که این نیز از برکات والطاف بی شائبه خداوندگار است
که به این خانواده ارزانی شده است. اکنون پسران آنها به شایستگی یاد وخاطره
ی پدرانشان را درصحنه عاشورا زنده نگه می دارند و هرگاه صدایشان درفضا می
پیچد خدا بیامرزی برای پدرانشان می خرند وقدیمی ها حتما صلواتی برای شادی
روح گذشتگانشان می فرستند همچنان که پس از مرحوم جعفری که مدتهاست نقش
زینب(س) را به حسین مراد سپرده است و پسرانش و نوه هایش راه او را با
اجرای نقش علی اکبر(ع) و فهرست گردانی ادامه می دهند .
میدان قتلگاه که قدمتی ده ها ساله را به یادگار دارد و چهاردهه اش را من
شاهد بوده ام نشان تعصب و اعتقاد اسلاف من و مردمان عصرحاضر دیار من است
که با هر شرایطی حتی اگر سنگ از آسمان ببارد باید تعزیه حسین (ع) را دراین
میدان برپا دارند و بارها شاهد چنین اتفاقی بوده ام چه در سی سال پیش که
برف سنگینی باریده بود ومردم نخل را برداشتند و چه در چند سال پیش که
بسیاری از زنان و مردان کفشهای خود را در میان گل و لای رها کردند و به
دنبال نخل دویدند تا تعزیه با شکوهتر از سالهای قبل و ماندنی تر برگزار
شود.
و اما محرم و تعزیه خوانی تنها در این میدان خلاصه نمی شود و اینجا گوشه ای از باور عاشورایی ماست .
تعزیه
با وارد شدن قافله امام حسین (ع) شروع می شود وبا دستور امام ، مردم
عزادارمیدان را خالی می کنند و پس از آن معین البکا ءکه درحال حاضر محمد
شریفی است ودرحقیقت کارگردان هنری این نمایش آئینی است ، میکروفون را به
دست می گیرد و چند دقیقه ای صحبت می کند وتذکر لازم را به تعزیه خوان
ومیهمان ومیزبان و دست اندرکاران می دهد سپس با ورود حر و لشکریانش تعزیه
آغاز می شود .
تاغروب
عاشورا تعزیه خوانها تعزیه حضرت ابوالفضل (ع)، علی اکبر ، قاسم ، شوذب
وعابس ، وهب، درویش ، قیس ، عبدالله بن حسن و علی اصغر(ع) واگر وقت باشد
همانند تابستان که روزهایش بلندتراست نقش فاطمه صغری (س) را اجرا می
نمایند.
در
زمان شهادت حضرت علی اکبر(ع) تمثال بیش از پنجاه شهید مزینانی توسط
بستگانشان وبا همکاری پایگاه بسیج شهدای مزینان وارد میدان می شود تا
ازشهدای کربلای ایران هم یادی شود .
درغروب
عاشورا واقعه ی شهادت حضرت علی اصغر(ع) یکی از صحنه های ماندگار این تعزیه
است .حتی ایفا گر نقش ابن سعد که مرحوم حبیب حسین علی آن را اجرا می کرد
وامسال جایش خالی است؛گریه می کند ودستور تیربر حلقوم این شیرخواره می
دهد.
پس
ازنمایش موفق سریال مختارنامه، نوای لالایی تیتراژ پایانی آن درهنگام
شهادت علی اصغر (ع) پخش می شود واین نیز به خاطر آشنایی وتخصص اجرا کنندگان
این مراسم بزرگ است؛ همه ی میدان می گریند شبیه خوان وفهرست گردان وزن و
ومرد وخرد وبزرگ همه گریه می کنند وپس از آن لحظه شهادت امام می رسد.
لحظه
پایانی مجلس همه بی تابند .مأموران انتظامات هر کار می کنند نمی توانند
جلوی ورود مردم به میدان را بگیرند گاهی این مراسم ناتمام می ماند چون کفنی
که بر تن امام است توسط بعضی از جوانها پاره می شود وهرتکه اش به تبرک به
دست کسی می افتد ویا آنکه خیمه ها را آتش می زنند وپارچه نیم سوخته ی آن
نیز به همان ترتیب به دست مردم می افتد.
تعزیه تمام شده وغنی آبادیها با بدرقه مردم مزینان وبا خواندن همان اشعار رفتید وخوش آمدید عزیزان…. راهی روستای خود می شوند.
هنوز
خستگی یک روز عزاداری ازتن مردم بیرون نرفته شام غریبان برگزار می شود و
تو گویی این مردم اصلا در عاشورا آرام وقرار ندارند وخستگی را شرمنده ی این
همه احساس نموده اند.
پس
از مراسم نوحه خوانی که درهیئات برگزار می شود مراسم شام غریبان از هیئت
علی اکبری (ع) آغاز می شود و زن و مرد درحالی که شمعی دردست دارند در
تاریکی بازار حرکت می کنند
سوگواران
حسینی به دودسته واکنون زنها نیز پشت سرمردان حرکت می کنند وآنها هم دسته
ای دیگرتشکیل می دهند واشعار مناسب شام غریبان را می خوانند دسته ی اول به
مکانی تاریک پناه می برند ومی خوانند:
خیمه ها می سوزد و شمع شب تار عزاست کربلا ماتم سراست کربلا ماتم سراست
دسته ی دوم نیز با پناه گرفتن درخرابه ویا گوشه ای تاریک برزمین می نشینند وجواب می دهند:
مجمع پیغمبران درکربلای پر بلاست کربلا ماتم سراست کربلا ماتم سراست
سپس آهنگ آن تغییر می کند وبا هر بیتی نام حسین (ع) به صورت همخوانی برده می شود
دسته ی اول :
یتیمی دردبی درمان یتیمی یتیمی خاری دوران یتیمی وای حسین جان
دسته ی دوم:
الهی طفل و بی بابا نباشد اگر باشد دراین دنیا نباشد وای حسین جان
دسته ی اول :
اگردست پدرمی بود به دستم چرا من درخرابه می نشستم وای حسین جان
دسته ی دوم :
اگر می بود و عباس عمویم نمی زد شمر دون سیلی به رویم وای حسین جان
دسته ی اول :
عجب مهمان نوازی کرده خولی تنورت داده جا منزل مبارک وای حسین جان
عکس : محسن مزینانی
حاج محمد اله وردی هیبت خشنی داشت اما حکایات شیرین او و شوخی ها عجیب و غریبش و سرکار گذاشتن های مردم ساده دل روستاهای دیگر و زادگاه خودش هنوز که هنوزه نقل محافل مزینانی هاست.
