سندهایی برای این مصاحبه و تحلیلی بر آن

این مصاحبه با توجّه به اسناد و مدارکِ موجود مستند سازی و تحلیل می شود .      

تاریخ ملاقات

« شیخ قربانعلی شریعتی » [ زاییده 1275 ـ درگذشت 30 / 11 / 1353 ] و « استاد محمّد تقی شریعتی» [ زاییده 1286 ـ درگذشت 31 / 1 / 1366 ] فرزند « شیخ محمود شریعتی » هستند .

هفتم صفر 1395 قمری که « شیخ قربانعلی شریعتی » فوت کرده ، برابر با 30 بهمن 1353 خورشیدی بوده است .

پس ملاقاتِ دکتر علی شریعتی [ زاییده 2 / 9 / 1312 ـ درگذشت 29 / 3 / 1356 ] و نصرت الله منوچهری (خانِ فرومد ) [ درگذشت 12 / 1 / 1359 ] که در عزای مرحوم « شیخ قربانعلی شریعتی » اتّفاق افتاده در سالِ 1353 خورشیدی بوده است .  

ـ در مصاحبه گفته شده است : « در این زمان ، آق شیخ محمود ) پسر عموی دکتر ) از اتاقِ مجاور آمد و گفت : آقای دکتر ! خان است . »

این « آقا شیخ محمود » [ زاییده 1311 ـ درگذشت 11 / 9 / 1371 ] ، پسر عموی دکتر علی شریعتی و فرزند « شیخ قربانعلی شریعتی » است . او همنام پدر بزرگش بوده ، جالب اینکه شیخ قربانعلی هم ، همنام پدر بزرگش بوده است . یعنی :

شیخ محمود ( 1371 خورشیدی ) فرزند شیخ قربانعلی ( 1353 خورشیدی ) فرزند شیخ محمود فرزند ملّا قربانعلی فرزند ملّا هادی بهمن آبادی فرزند ملّا مهدی بهمن آبادی

ـ خان فرومد حدوداً سال 1346 از فرومد رفته چون دیگر موقعیّت خانی نداشته و تا زمانِ فوتش 12 / 1 / 1359 در مشهد ساکن بوده است . در این مدّت به فرومد یا دیگر جاها مسافرت می کرده است .

من یک بار خان فرومد را دیدم ، شاید سال 1356 بود . جلو حیاط پدرم در فرومد بودم ، مادرم با مرحوم «زهرا زارع » همسر مرحوم « یزدان عربیون » نشسته بودند ، ( حیاطِ پدرم و حیاطِ یزدان تقریباً رو به روی هم است . ) یک عدّه مرد ، دسته جمعی از بالا جای پُل ، از همان میانِ کال قدمْ زنان به سمتِ پایین می آمدند . به جای حیاطِ پدرم که رسیدند ، می خواستند به خانۀ یزدان بروند . بعد گفتند : آن یکی که کلاه دوره دار سرش است خان است . خان تقریباً در جلو ، وسطِ جمعیّت بود . یک نگرانی به وجود آمد که مگر خان دوباره می خواهد به فرومد برگردد ؟! بعد گفتند : نه ، خان می خواهد گوساله بخرد ، آمده گوسالۀ یزدان را برای خریدن ببیند .

ـ دکتر شریعتی با اصلاحاتِ ارضی که در 6 بهمن 1341 اجرایی شده بود موافق نبود و به جای « انقلاب سفید » آن را « انقلاب زرد » نامیده مقاله ای باعنوان « انقلاب زرد یا تیری که کمانه کرد » نوشته بود .

[ طرحی از یک زندگی 1، دکتر پوران شریعت رضوی ، انتشارات چاپخش ، چاپ اوّل ، 1374 ، ص 74 ]

[ طرحی از یک زندگی 2 ، دکتر پوران شریعت رضوی ، انتشارات چاپخش ، چاپ اوّل ، 1383 ، ص 51 ]

قسمتی از مقالۀ « تیری که کمانه کرد »

« ... دهقانانِ ایران ! جبهۀ ملّی ایران ، یارانِ وفادار دکتر مصدّق که اوّلین ضربه را بر پیکر استعمار خارجی و خان‌ها و ارباب‌های داخلی فرو کوفت به بیداری و شهامتِ شما که با تحمّل هر گونه فشار و جنایت ، دست ‌اندرکار شکستن زنجیرهای کُهن هستید و همچُنین علیه توطئه ‌های دستگاهِ فاسدِ ایران که می ‌کوشد زنجیرهای نوینی به دست و پای شما بیفکند مردانه قیام کرده ‌اید ، درود می ‌فرستد .

زمین از آن کسی است که بر روی آن کار می ‌کند . خرمن خود را از دستبُردِ دولت ، ارباب و ژاندارم حفظ کنید . سال‌هاست دستگاه ارباب ‌پَرور ایران می ‌کوشد تا غارتگری و غصبِ دسترنج شما را وظیفۀ‌ شرعی و مذهبی جلوه دهد و سهم اربابی را که یک دزدی آشکاری بیش نیست ، موافق با دین و قرآن تفسیر کند . در حالی که اسلام می‌ گوید : « کشت مالِ کشت‌کار است اگر چه کشت‌کار زمین را هم غصب کرده باشد . » (الزّرعُ لِلزّارع و لَو کانَ غاصباً ) . شما اگر زمین را هم غصب کنید و آن را کِشت کنید ، محصولِ آن همه از آن شماست چه رسد به زمینی که شما و اجدادِ شما همه زندگی پُر مشقّت خود را بر روی آن تباه کرده ‌اند و قرن‌هاست دسترنج آنان را شاه‌ ها و خان‌ها و قزّاق‌ها ربوده ‌اند . این زمین از آن شماست و مالکِ حقیقی آن دست‌های درشت و رنج‌ آلود و مردانۀ شما . اَقساطی که دولت به شما تحمیل کرده است برای چیست ؟ آیا گفتۀ دین است ؟ آیا مالکی که سال‌ها حقّ شما را دزدیده ‌است، مُزدِ شست می ‌خواهد ؟ آیا این زمین‌ها را تا کنون شما می ‌کاشته ‌اید یا ارباب ؟ ارباب کیست ؟ کسی که بیل به دوش دارد و بر روی زمینش کار می ‌کند . زالوها و خونخوارها را از خرمن خود برانید ... »

[ ایران آزاد ، شمارۀ 9 ، اوّل خرداد ماه 1342 ]

[ مجموعه آثار 36 ( آثار گونه گون ) ، دکتر علی شریعتی ، بُنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی با همکاری انتشاراتِ چاپخش ، چاپ اوّل ، 1385 ، ص 141 ـ 145 ]

اینکه رقم 2400 درست است یا یکی از سلاطین چه کسی بوده ؟ قابل بررسی است که در اینجا مدّ نظر نیست .

« این کار در 2400 سال پیش در شرق به وسیلۀ یکی از سلاطین ، این تقسیم اراضی شده است و این می خواهد تقلید از آنها کند . »

بیمارستان فریومد و پرستاری خانمها

در دو جا از « مجموعه آثار دکتر علی شریعتی » در بارۀ « بیمارستان فریومد » و « نرسینگ / پرستارهای خانم » آن سخن گفته شده است .

1ـ  مجموعه آثار 21 / زن ، دکتر علی شریعتی ، انتشارات چاپخش ، چاپ پنجم ، ص 228  . 

2ـ مجموعه آثار 28 / روش شناخت اسلام ، دکتر علی شریعتی ، انتشارات چاپخش ، چاپ سوم ، سال 1370 ، ص 538  .

[ سخنرانی آن را می توانید از اینجا دریافت کنید و نوشته ها را می توانید در اینجا بخوانید . ]

در این دو مورد دکتر شریعتی گفته است : چرا روشنفکران شروع پرستاری را از خانم نایتینگل در جنگِ بین الملل اوّل می دانند . در صورتی که خانمها ( از جمله رُفَیدَه ) به عنوانِ پرستار در جنگهای پیامبر اسلام شرکت می کرده اند ؟! و ابن یمین فریومدی هم که در قرنِ هشتم حاکم سبزوار را مدح کرده ، علاوه بر خوش آب و هوا بودنِ فریومد / فرومد گفته است : تو در آنجا بیمارستانی داری و دوشیزگانی که مثل فرشتگانند ، پرستاری می کنند .

1ـ کتب تاریخ اسلام ، جنگ خندق ، رُفیده

رسولِ خدا « سَعد بن مُعاذ » را پس از آنکه در جنگ « خندق » زخمی شده بود در مسجد خود ، در خیمۀ زنی به نام « رُفَیدَه » که خود را وقفِ خدمتگزاری مسلمین کرده بود و مجروحین را مداوا می کرد ، بستری کرده و فرموده بود : « سعد » را در خیمۀ « رُفَیدَه » بستری کنید تا به همین زودی او را عیادت کنم .

[ تاریخ پیامبر اسلام ، دکتر محمّدابراهیم آیتی ، با تجدید نظر و اضافات دکتر ابوالقاسم گُرجی ، انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ ششم ، پاییز 1378 ، ص 332 ـ 333 ]   

2ـ دیوان ابن یمین فریومدی ، ص 130

شاید شعر مورد نظر دکتر شریعتی ، قصیدۀ ذیل باشد .

حبّــــــذا آرامگـاهـی خـوشتر از دار النّعیـم .......... وز پَـری رویـان صَـدف کِـــــــردار پُـر دُرّ یتیـم

چون در او اَمراض با صحّت مبدّل می ­شود .......... نیست جُز دارالشّفایی کرده بُنیادش حکیم

عبدالرّفیع حقیقت در این زمینه نوشته است :

« به طوری که از نوشتۀ برخی از کتابها برمی آید خواجه علاء الدّین محمّد وزیر سلطان ابو سعید در زمانِ حکومتِ خود در خراسان عمارتی به نام « شهرستان » در قصبۀ فرومد بنا کرد که دارای « کتابخانه » و «مریضخانۀ عمومی » نیز بود ... ابن یمین شاعر معروف در بارۀ « کتابخانه » و « مریضخانۀ عمومی » و «دارالحدیث » عمارتِ شهرستان در فرومد اشعاری سروده است . در حال حاضر از « کتابخانه » و «مریضخانه » و « دارالحدیث » و « عمارتِ مجلّل شهرستان » اثری باقی نیست ، فقط مخروبه ای در خارج قصبۀ­ فرومد هست که مردم قشبۀ مذکور آن را « تلّ شهرستان » می نامند .  »

[‌تاریخ قومس ، عبدالرّفیع حقیقت ، انتشارات آفتاب ، چاپ دوم ، 1362 ، ص 350 ]

آقای محمّدعلی شفیعی در سال 1341 یا 1342 نوشته است :

ابن­ یمین همان طور که بعدها از جهانگیری و عملیّات سیاسی خواجه علاءالدّین محمّد مدح کرده است همّتِ او را در بنای عمارتِ شهرستان و دارالکُتُب و دارالشّفا در فریومد ستوده است .

ممکن است خواجه علاءالدّین این عِمارت را در ایّامِ وزارتش بنا گذاشته باشد ... و نیز در وصفِدارالشّفایی که حکیمِ مذکور بنا کرده در وصفِ دوشیزگانی که مثلِ امروز در خدمتِ مرضی کَمَر بسته بودند گوید :

حبّــــــذا آرامگـاهـی خـوشتر از دار النّعیـم .......... وز پَـری رویـان صَـدف کِـــــــردار پُـر دُرّ یتیـم

چون در او اَمراض با صحّت مبدّل می ­شود .......... نیست جُز دارالشّفایی کرده بُنیادش حکیم

ابن یمین ، ص 130

و شکّی نیست که حکیمِ مزبور این دارالشّفا را به مُساعدت و پولِ خواجه علاءالدّین و برادرش « صاحبِ اعظم غیاث الدّینِ هندو » ساخته است چُنانکه در مَدحِ علاءالدّین گوید :

طبیبِ حاذقِ دارالشّفای مَعدلَتش .......... به فتنه داد زِ بَهرِ نجاتِ خَلق افیون

ابن یمین ، ص 149

و در جای دیگر دارالشّفا را به غیاث الدّینِ نسبت می­ دهد .

با چُنـان دارالشّفـایی در گُشـاده خَلـق را .......... دل چرا داری چُنین از صدمتِ گـــــردون جَریح

کَهفِ خویش الّا غیاثِ ملّت و دین را مَدان .......... آن که همچون عقلِ کُلّ نامد در اَفعالش قبیح

                    ابن یمین ، ص 361

[ ابن یمین و ابنیۀ تاریخی فرومد ، محمّدعلی شفیعی رئیسِ کتابخانه فرهنگ‏ شاهرود ، چاپ اتّحـاد تهران ، ص 7 ـ 8 ]

اعداد و ارقام اشتباه

در این مصاحبه و گزارش بیان شده است : « این فرومد شما در 1400 یا 1600 سال قبل بیمارستانی داشته که 800 دوشیزه در آنجا نرس بوده اند و ابن یمین در آنجاست و آن زمان نرس توش بوده ... »

سخن دکتر شریعتی چُنین است : « من در دیوان ابن ­یمین فریومدی ، مدّاح حاکم سبزوار ، دیدم که در مدحی که از علاءالدّین ـ حاکم سبزوار ـ می ­کند ، می ­گوید : در « فـرومـد » ( قصبه بزرگی است که الآن هم هست ) بـاغ تو ( علاءالـدّین در « فرومد » که یک ده ییلاقی در نزدیک سبزوار است ، باغی و بیمارستانی داشته ) مثل بهشت است ، مثل خُلد است و آنجا بیمارستانی داری . بعد شروع می­ کند به تعریف از بیمارستان و می ­گوید : دختران دوشیزه را ، آنها که چون فرشتگانند ، در پرستاری بیماران گُماشته ­ای . 

وقتی که یک دِه کوچک دور افتاده نزدیکِ سبزوار در قرنِ 7 و 8 ، بیمارستان نرسینگ رسمی داشته باشد ، مسلّم است که در ری ، طوس ، بَلخ ، بُخارا و بغداد بیمارستانها به چه صورت بوده است . »

[ مجموعه آثار 21 ( زن ) ، دکتر علی شریعتی ، انتشارات چاپخش ، چاپ پنجم ، ص 228 ] 

استنادِ سخن دکتر شریعتی در موردِ بیمارستانِ فریومد ، دیوانِ ابن یمین فریومدی است و این مطلب به قرنِ هشتم ، حدوداً ششصد سال پیش بر می گردد نه به 1400 یا 1600 سال قبل .

تعداد 800 نفر پرستار هم فاقدِ استناد است دلیلِ منطقی هم برای آن دیده نمی شود . تعداد پرستار در یک بیمارستان باید متوازن با بیمار باشد حتّی اگر در یک بیمارستان در سه شیفت / نوبت و به طور شبانه روزی ، پرستاران در خدمتِ بیماران باشند این آمار بیش از حدّ معمول « برای بیمارستانی در یک ده کوچک دور افتاده نزدیک سبزوار » است .

ظاهراً حافظۀ ریاضی کشاورز مزینانی نتوانسته اَعداد و ارقام را خوب ثبت کند .

رابطۀ دکتر شریعتی با خانها

در این مصاحبه و گزارش بیان شده است : « دکتر گفت:  من با خانها سر و کاری ندارم . »

دکتر شریعتی در مورد خانها گفته است :

« حاج مم ‏رستم از خوانینِ بنام بلوکِ مزینانِ ما بود . از بچّگی داستان‏ها از او و زمانِ او شنیده بودم که خاطره ‏اش در مغز استخوانِ من جا گرفته است . »

[ مجموعه آثار 35 ، بخش اوّل ( آثار گونه گون ) ، دکتر علی شریعتی ، انتشارات آگاه ، چاپ دوم ، تابستان 1372 ، ص 30 ]

« من به عنوانِ کسی که از نظر طبقاتی وابسته به تودۀ روستایی این کشور است ـ یا لااقل بوده است ـ می ‌دیدم که در همان لحظاتی که دهقان ، تمامی عمرش را فدای لذّت‌ جویی‌های ارباب می ‌کرد و ناموسش بازیچۀ ‌خان و خانزاده بود ، و وجودش ابزار دستِ خان ، و شلّاق خان ، نویسندگانِ عالی و هنرمندانِ پُر احساس و شُعرای حسّاس ما ، در انجمن‌های ادبی بسیار موقّر و محترم ! تهران در کار خَلق چه آثار عظیمی بودند ! دردشان همه قافیه ‌ای بود که درست جا بیفتد و صدای « اَعِد » ، « اَعِد »همپالکی‌ها را درآورد . »

[ مجموعه آثار 7 ( شیعه ) ، دکتر علی شریعتی ، انتشاراتِ الهام ، چاپ سوم ، تابستان 1369 ، ص 238 ـ 239 ]

« و آنچه پس از هزار سال جهاد و شکنجه و عشق و پایداری و گذراندنِ قرنهای سیاه خلافتِ عَرَب و سلطنتِ مُغول ، دستگیر تودۀ محروم شیعه شد ، ظلم خان بود و جور خاقان . »

[ مجموعه آثار 22 ( مذهب علیه مذهب ) ، دکتر علی شریعتی ، انتشاراتِ چاپخش ، چاپ اوّل ، 1377 ، ص 115]

بی اعتنای دکتر علی شریعتی در رفتار و گفتار نسبت به خان فرومد

ـ دکتر شریعتی با رفتار ( نحوۀ حضور یافتن ) خانِ فرومد را تحقیر کرده یا به او بی اعتنا بوده است . [ دکتر بلند شد ، همین طور که پالتویش روی دوشش بود و یک لِنگ جورابش در پایش و لنگۀ دیگر در دستش ، حَرَکَت کرد و رفت به اطاقِ مجاور ]

ـ دکتر شریعتی با گفتار هم ، خان فرومد را تحقیر کرده است .

به او « نصرت » خطاب می کرده و او را « خان » خطاب نمی کرده است !

به او گفته : تو تاریخ و گذشتۀ روستای خودت ( فرومد ) را نمی دانی که بیمارستان و نرسینگ داشته است .

به او گفته : بودنِ سگ در هواپیما چه افتخاری دارد که پُز می دهی ؟!  

به او گفته : شاه احمق و اصلاحاتِ ارضی اش بی نتیجه است و تو از او دفاع می کنی .

خانِ فرومد طرفدار شاه بوده است و با او حشر و نشر داشته که از اصلاحاتِ ارضی دفاع می کرده و از رفت و آمدهایش با او سخن می گفته است .