ازحدیره تا باغستان

ره آورد سفربه مزینان

بخش هشتم

ازسمت شرقی و درامتداد دیوارهای شرکت ، جایی که زمانی تک درختی برکنار جوی آب ین قلعه * که سایه سار ته قلعه ای ها بود وآب سرد وزلال پس ازطی مسافتی طولانی از آنجا سربر می آورد وباز دوباره در زیر زمین مخفی می شد وسراز صحرا  درمی آورد  و مزارع کشاورزان را آبیاری می نمود ؛ به راهم که منتهی به جاده غنی آباد وکلاته می شود ودر ایام عاشورای حسینی محل تردد خیل عظیمی است که درتعزیه شرکت می کنند ادامه می دهم. خانه های گنبدی شکل که خاص مناطق کویری است و کم کم با بالا آمدن سطح زمین که هر سال به همت شورا ودهیاری خرواری از شن وماسه دراین مسیر می ریختند و درنهایت با آسفالتی که به همه چیز شباهت دارد جز نام آسفالت ؛ به راحتی قابل دید است واگر نبود امنیت حاکم بر فضای مزینان به راحتی راهزنان وسارقان می توانستند از دیوارهای کوتاه این خانه ها بالا بروند و اموالشان را غارت نمایند .

درانتهای دیوار شرکت دو راه وجود دارد یکی به بلوار که مزینان را به جاده غنی آباد ومیدان عاشورا  پیوند می زند ودیگری همان راه یا کمربند امنیتی شرحاش یا شرحاژ ویا شرحاج است ومن در مسیر عاشورا می روم . پیش از این نخل را در ایوانی که در ضلع جنوبی شرکت وجود داشت قرار می دادند اما در دودهه اخیر به یخدان منتقل شد که هم مأمن خوبی برای دو نخل عاشورای اول وعاشورای بچه هاست وهم خادمان آن در سرما وگرما به راحتی می توانند آن را تزئین نمایند  وبه مرور زمان آن ایوان نیز تخریب شد تا راه وسعت بیشتری پیدا کند

محرم که فرا می رسد کمتر مزینانیی است که بر روی این کره ی خاکی زندگی کند وبرای عزاداری سالار شهیدان به خصوص در روز عاشورا به زادگاه خویش بازنگردد! چه بسا مزینان زاده ای که درکشورهای دیگر مانند آمریکا وانگلیس وآلمان وکانادا زندگی می کنند اما چون محرم می رسد آنها نیز دلشان پرمی کشد وبرای برپایی عزای امام حسین (ع) به مزینان سفر می نمایند تا پس از روزها درغربت زیستن غم فراق را دروطن خویش نجوا نمایند. یکی از این مهاجرین عاشق که در کانادا زندگی می کرد مرحوم خواجوی بود که هر سال به مزینان می آمد ویک دهه ی کامل در تکیه ای *که با وقف منزل پدری خویش ساخته بود عزاداران را اطعام می داد . ولی افسوس که یک ماه پیش دار فانی را وداع گفت وبنا بروصیتش فرزندانش او را در مزینان به خاک سپردند و امیدوارم  آنها نیز را ه پدر را به نیکی ادامه دهند که درحقیقت چنین خواهد بود.

محرم درمزینان از ویژگی منحصر به فردی برخوردار است وشاید دربین تمامی روستاهای ایران چنین مراسمی  کم نظیرباشد دلیل آن استقبال بیشمار هموطنانی است که دراطراف مزینان زندگی می کنند وتنها وصف تعزیه خوانی  آن را شنیده اند وهرسال در صبح روز عاشورا خودرا به مراسم می رسانند والبته مزینانیها هم درمهمانداری زبانزد هستند وبرای عزاداران فرزندفاطمه (س) درهیئت حسینی وابوالفضلی وتکیه بالا وبعضی درخانه های خود غذا تدارک می بینند  .حضور مزینانی های مقیم درشهرها ویا کشورهای دیگر از جمله ی این کم نظیری مراسم عزاداری محرم مزینان است که درچنین موسمی چه در گرمای سوزان ویا سرمای شدید کویر رنج سفر را به جان می خرند وبه زادگاهشان می آیند تا محرم را درک نمایند وحقیقت نیز همین است ما که سالهاست به اقتضای شغلی درتهران زندگی می کنیم امکان ندارد که عاشورا را دراین شهر بمانیم و اگر خدای نکرده به هردلیل چنین اتفاقی بیفتد مانند مأموریت خاصی که در سال  هفتاد ودو برایم رخ داد  ونتوانستم عاشورای آن سال را درمزینان باشم وهنوز پس ازگذشت دودهه حسرتش بردلم مانده ، از آن پس همیشه درعاشورا هر چند مراسمی است تکراری ولی برایم تازگی خاصی دارد شرکت می کنم. و معترفم که تا وقتی به مزینان نیایم محرم را حس نمی کنم.

همراه با نخل چوبی آن سالها وآهنین کنونی به میدان قتلگاه می رسم  میدان قتلگاه  از مزینان جدا نیست  و در حقیقت  مکانی برای یک رویداد بزرگ در هر سال است جایی که برای پیر وجوان ، زن ومرد مزینانی وروستاهای همجوار از تقدسی خاص برخوردار است سرزمینی که در عاشورای حسینی (ع) جمعیتی هزاران نفری را شاهد است .

میدانی که تا هفت هشت سال پیش  مدور و خاکی بود و مردم بر روی خاکها می نشستند وهنر تعزیه خوانی مرحوم محمد شمشیری درنقش شمر را تماشا می کردند دربیرون از لباس مخالف خوان مهربان وخندان ودر زمین عاشورا به راستی شمر بود وبا آمدن او به میدان، ما که نوجوانان فهمیده ای بودیم ومی دانستیم ؛ این یک مراسم آئینی ویک نمایش است  ازترس پشت سرپدرانمان مخفی می شدیم وبزرگترانمان اورا نفرین می کردند وپس ازاو عبدالله ، پسرش این نقش را برعهده گرفت و به راستی جانشینی خلف برای پدر بود وهمان شمری بود که ما  ازاودرخردسالی ونوجوانی  می ترسیدیم  ودرکنار حبیب حسینعلی که نقش عمرابن سعد را از مندلی خان به ارث برده بود وعاشق تعزیه خوانی واجرای این نقشها بود وهمین امسال در کنار تربت اربابش حسین ابن علی (ع) به دیار باقی شتافت  وبه رفیق قدیمیش عبدالله که دوسه سال پیش اونیز نقش شمر را به پسرش سپرد ه بود پیوست .واکنون این میدان به همت فرزند حاج حسن ناطقی که حربن یزید ریاحی را درمیدان به حضارمعرفی می کرد وبه راستی تعزیه خوانی با سوادبود که یکی از دوستان هنرمند سبزواری اعتراف می کرد :"پس از سالها حضور بر روی سن تاتر آرزودارم که مثل حاج حسن نسخه  حر را بخوانم." وچون حاج حسن نیز میدان را به فرزندانش سپرد و به میهمانی سالار شهیدان رفت آنها نیز اهتمام والایی دربرپایی عزای امام حسین (ع) دارند واین میدان را به شکل استادیومی چند طبقه ساخته اند تا مراسم روز عاشورا هرچه با شکوهتر برگزار شود.

درسوی موافق خوانان؛ دیگر نه از عباسعلی صدیقی امام حسین خوان خبری است ونه کربلایی عبدالله محمدی که ریشه اش کربلایی است واجداش در عراق می زیسته اند ، * تا آخرین لحظات زندگی اش از اجرای نقش ابوالفضل(ع) ثواب  می برد و به راستی تعزیه خوان شایسته ای همانند حسین ملاحسنی بود که قامتش به نقش عابس نشان سرداری می داد و رجز خوانیش شهره تعزیه خوانان بود وهمچون محمد صدیقی که با صدای رسا ودلنشین نقش وهب  را با برادرش ضیاء به اجرا می گذاشتند و چهچه وقلقله ی  او درنقش حضرت علی اکبر (ع) نیز هر گز از خاطر ما پا به سن گذشته ها فراموش نمی شود ولی خاندان صدیقی همیشه وبرای تمامی سالها اعجوبه ای تعزیه خوان دارند که این نیز از برکات والطاف بی شائبه خداوندگار است که به این خانواده ارزانی شده است. اکنون پسران آنها به شایستگی یاد وخاطره ی پدرانشان را درصحنه عاشورا زنده نگه می دارند و هرگاه صدایشان درفضا می پیچد خدا بیامرزی برای پدرانشان می خرند وقدیمی ها حتما صلواتی برای شادی روح گذشتگانشان می فرستند همچنان که پس  از مرحوم جعفری که مدتهاست نقش  زینب(س) را به حسین مراد سپرده است و پسرانش و نوه هایش راه او را با اجرای نقش علی اکبر(ع) وفهرست گردانی ادامه می دهند .

 درسویی دیگر درجایگاه مخالف خوانان نشانی ازحاج  اصغر مرادعلی که چون نقش خولی را به خوبی اجرا می نمود مزینانیها اورا به همین نام می شناسند نیست واکنون فرزندش دست به کمان می برد . وافسوس که سردمدار لشکریان ودر حقیقت خادم لشکریان شاه رضا نیکدل نیز امسال دیگر در عاشورا نیست همچنان که خادمینی مانند محمد یوسفی ،قربانعلی زارعی سقایانی که درمیدان کوزه ای را با چادرشبی برکمرحمایل می کردند وبه لشکریان تشنه ای  همانندعلی رضا اکبری وفرج الله اندیک آب می رساندند، ونه از کربلایی محمدسلمانی که صدای طبلش هنوز برایم خاطره ای فراموش ناشدنی است چون او ونیکوفر با شیپوری  وطبلی ساده نوای جنگ می نواختند خبری است ونه در غروب عاشورا از ساربان پیر ومهربان وخادم نخل  مرحوم  عموحسین،والبته پسر بزرگش سعی می کند راه برادر کوچک وپدر پیرش را که مدتها شتربانی می کردند ویا از روستاهای مجاور چند نفر شتر می آوردند تا تعزیه با شکوه برگزار شود ادامه داشته باشد .

سالهاست محمد روس را که  در عاشورا ی اول گاه غلام عابس بود وگاه قاسم ودر عاشورای بچه ها نقش امام را به زیبایی می خواند نمی بینم .به راستی نمی دانم چه چیز در اوبود  که مرحوم صدیقی با رها گفته بود که دوست دارد پس از او نقش امام را محمد روس  بخواند ولی تقدیر برآن قرار گرفت که پس از رفتن استاد، شاگرد نیز در جبهه عاشورایی شهید بشود تا پس از او فرزند صدیقی همانند پدر این نقش را استادانه اجرا نماید تا یادگاری باشد در خانواده هنرمند صدیقی ها. و درتعزیه خوانی مزینان این گونه است که نقش ها از پدر به پسر برسد و این افتخار درآن خانواده حفظ شود.

میدان قتلگاه که قدمتی ده ها ساله را به یادگار دارد وچهاردهه اش را من شاهد بوده ام نشان تعصب  واعتقاد اسلاف من ومردمان عصرحاضر دیار من است که  با هر شرایطی حتی اگر سنگ از آسمان ببارد باید تعزیه حسین (ع) را دراین میدان برپا دارندوبارها شاهد چنین اتفاقی بوده ام چه در سی سال پیش که برف سنگینی باریده بود ومردم نخل را برداشتند وچه در چند سال پیش که بسیاری از زنان ومردان کفشهای خود را در میان گل ولای رها کردند و به دنبال نخل دویدند تا تعزیه با شکوهتر از سالهای قبل وماندنی تر برگزار شود.

 واما محرم وتعزیه خوانی  تنها در این میدان خلاصه نمی شود واینجا گوشه ای از باور عاشورایی ماست .چرا که دراولین روز از ماه محرم هیئات حسینی ، علی اکبری ، ابوالفضلی واکنون علی اصغری وتکایای میون* وبالا (حاجی خانی) پذیرای عزادارانی است که خودشان را از روزهای قبل وشاید ازماهها پیشتر آماده کرده بودند تا در سوگ اربابشان اشک بریزند وبرسرو سینه بکوبند. از روز دوم در بعداز ظهر آن، تعزیه خوانان درتکیه ی بالا ویا هیئت علی اکبری و در بعضی از روزها در هیئت ابوالفضلی به شبیه خوانی می پردازند وهروز یک تعزیه را می خوانند یک روز از عباس می گویند وروز دیگر از طفلان مسلم ، وروزهای دیگر قانی ، علی اکبر ، و... پس از این شبیه خوانی در بازار مزینان سینه ی دوره* با شکوه خاصی برگزار می شود گاه جمعیتی از جوانان وپیران همانند اعراب خوزستانی حلقه هایی را تشکیل می دهند که درحالی که کمر همدیگر گر فته اند وبا دست دیگر بر سینه می کوبند ومتحد جواب گروهی را که می گویند حسن وچون سنگین اجرا می شود توگویی که آنها می گویند حساو* پاسخ می دهند حسین وباز گروه می گوید: شهید وهمگی فریاد می زنند حسین واین نقشها ادامه دارد وگروهی دیگر دم را می گیرند و می گویند: حیدر .

 جمعیت: علی .

گروه: سقای تشنه کامان.

 جمعیت: ابوالفضل ابوالفضل .

گروه: آب آور یتیمان.

جمعیت : ابوالفضل ابوالفضل.

 واین شور  در شب عاشورا تکرار وکمی تغییر می یابد  .گروه دراین شب می گویند:چه شوروشین است امشب .

سینه زنان پاسخ می دهند :قتل حسین است امشب

پس از سینه ی دوره ، شبها در هیئات مزینان مراسم نوحه خوانی و روضه خوانی دایر می شود و شرکت کنندگان در مراسم که همگی به جز میهمانان عضو رسمی هیئت هستند  اطعام می شوند .از شب هفتم ماه محرم هیئت جوانان زنجیرزن علی اکبری (ع) وهیئات سینه زن حسینی(ع) و ابوالفضلی (ع) با نظم خاصی قبل از اذان به بازار مزینان می آیند و پس از نوحه خوانی ، در جایگاه ویژه ای که در وسط بازار ودر مقابل مسجد کوچکی قرارگرفته اجتماع می کنند وهر شب نوحه خوانان منتخب سه هیئت به نوحه خوانی ومصیبت خوانی می پردازند وپس از آن مردم به خانه های خویش باز می گردند وپس از استراحتی کوتاه مردان برای صرف شام وشرکت درمراسم نوحه خوانی وروضه به هیئات خود می روند زنها نیز پس از صرف شام درخانه برای ادامه عزاداری به هیئت برمی گردند.

                                                                                وادامه دارد...

·       ین قلعه : به کسر یاء ینگی قلعه هم گفته می شود ،قلعه نو، جدید

·       تکیه : هیئت کوچک

·       محمدی : درمزینان چند طایفه زندگی می کنند که ریشه درشهرها وکشورهای دیگردارند همانند محمدی ها که از عراق آمده اند واسلامی ها که ملایری وسوخته دری ها که بلوچ هستندو...

·       تکیه ی میون : تکیه وسط ، میان ده، تکیه ی سادات هم گفته می شود

·       سینه ی دوره : سینه زنی گروهی ودایره ای

·       حساو : حسن

عععکس:علی عبدالهی