مصاحبه با دکتر سیدمصطفی حسینی مزینانی، معاونت پژوهش و فناوری و عضو هیات علمی واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری در خصوص بحران آب

جناب آقای دکتر حسینی مزینانی ، با توجه به اینکه ارائه راهکارهای علمی و پرداختن  به مسائل و مشکلات جامعه از مطالبات مقام معظم رهبری(مدظله العالی) از دانشگاهیان است و  مسئله بحران آبی کشور یکی از دغدغه های مهم مردم و مسئولین به شمار می رود نظر شما  در خصوص وضعیت ذخایر آبی کشور چیست و آیا اصولا بحران آبی وجود دارد یا نه ؟

مقوله آب از دو جنبه ایدئولوژیک (تقدسی) و استراتژیک (اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و..) قابل بررسی است. و همانطور که میدانیم آب یکی از ضروری ترین نیازهای انسان بشمار می رود. از لحاظ اعتقادی همین بس که در قرآن کریم ۶۳بار به آن اشاره شده است و در بسیاری از آیات، مضمون احیای زمین توسط آب، وابستگی رشد و نمو گیاهان و جانداران به آب و اینکه آب نشانه تحقق معاد و قدرت  باریتعالی است آورده شده است بنابراین آب از لحاظ ایدئولوژیکی دارای جایگاه ویژه ای در اعتقادات دارد، اگر از منظر فقهی نیز به آب ب‍پردازیم آب هم مطهر و پ‍اکیزه است و هم پاک کننده و تطهیرکننده. احکام آب یکی از احکام مهم شرعی است که توسط دین مبین اسلام به ما تعلیم داده شده است. حتی در نحوه، موقعیت و زمان نوشیدن آب نیز دستوراتی را بزرگان دین ما آموزش داده اند.

در نگاه به آب از منظر استراتژیک باید به وضعیت آب در جهان و ایران بپردازیم.

منابع آب شیرین در جهان اندک و محدود هستند و با وجود اینکه ۷۰درصد کره زمین را آب فرا گرفته است تنها ۳ درصد از این میزان به آب شیرین اختصاص دارد و مابقی آبها آب شوراند. از این ۳ درصد آب شرین، ۷۷ درصد آن شامل یخهای قطبی، ۲۲درصد شامل سفره های زیرزمینی، ۳۵صدم درصد دریاچه های آب شیرین، ۱ صدم درصد رودخانه ها و مابقی که حدود۴صدم درصد می شود را بخار آب موجود درهوا تشکیل می دهد. بنابراین می بینیم که منابع آب شیرین بسیارکم و محدود هستند واز طرفی  این منابع بطور مساوی بین کشورها توزیع نشده است. هم چنین طبق آمارهای گرفته شده بیش از یک میلیارد نفر از جمعیت کره خاکی به آب پاکیزه دسترسی ندارند و حدود سه میلیارد نفردیگر حداقل یک ماه در سال با چالش کم آبی مواجه هستند و به آب شیرین دسترسی ندارند.

بغیر از کلان شهر تهران،  شهرهای بزرگی چون سائوپائولو(برزیل) بنگلور(هندوستان) ‍پکن(چین) قاهره (مصر)جاکارتا(اندونزی)استانبول ترکیه ۷ شهر بزرگ جهان هستند که با بحران کم آبی مواجه هستند. کشور ما هم بدلیل اینکه از لحاظ جغرافیایی در اقلیمی گرم و خشک قرار گرفته سهم بسیار اندکی از منابع آب شیرین جهان را در اختیار دارد.

آیا درایران کمبود آب و یا بحران آب داریم ؟ به عبارت دیگرآیا منابع آبی ما محدود است و یا اینکه در مدیریت منابع آبی دچارمشکل هستیم ؟

آب قابل استحصال کشور ما از ذخایر آبی دریک سال حدود ۸۰ میلیارد متر مکعب است و میزان نیاز آب کشوردر یک سال ۸ میلیارد مترمکعب. یعنی ۱۰درصد از این میزان را استفاده میکنیم. بنابراین با توجه به ذخایر آبی موجود با ۹۰ درصد مازاد منابع هم مواجه هستیم. اگربخواهیم با وضعیت ذخایر و میزان مصرف آب کشورهای دیگر مقایسه کنیم می بینیم برخی کشورها مثل عربستان که بیش از ۳۰ میلیون نفر جمعیت دارد سه برابر بیشتر از میزان ذخایری که در اختیار دارند مصرف آب دارند.

ذکر این  نکته لازم است زمانی که مبحث مدیریت بحران آب مطرح می شود نباید مردم را نگران کرد چون ما ۱۰درصد از میزان ذخایر آبیمان را مصرف می کنیم اما کشوری مثل عربستان ۳ برابر ذخایرش را در سال مصرف می کند اما این بدین معنا نیست که بحران آبی وجود ندارد و نباید مردم هم تصور کنند که وضعیت خیلی عالی ست. بلکه اصولا با بحران در مدیریت منابع آبی مواجه هستیم.

یکی از دلایل بحران آبی کشور مصرف بی رویه آب است بعنوان مثال : مصرف سرانه تهران درسال حدود۳۵۰ مترمکعب است که بسیار بیشتر از میزان سرانه دنیاست.

متوسط بارندگی در دنیا ۸۰۰ میلیمتر است اما متوسط بارندگی سالیانه در ایران ۲۵۰ میلیمتر است و متاسفانه بعضی از استانهای کشور مان نظیر استانهای یزد، خراسان جنوبی، کرمان با میزان بارندگی کمتر از ۱۰۰ میلیمتر درسال مواجه هستند. بحران آبی ممکن است در آینده بسیاری از تعامل های سیاسی ما با کشورهای همسایه را تحت الشعاع قرار دهد و از آنجاییکه برخی از منابع آبی ما با کشورهای همسایه مشترک هستند احتمال تنش های آتی به دور از انتظار نخواهد بود.

به نظر شما دلایل اصلی  بحرانی آبی درکشور ما چیست ؟

یکی از دلایل عمده بحران ، فرهنگ والگوی مصرف مردم است. حدود ۲۷ میلیارد متر مکعب آبی که صرف مصارف کشاورزی می شود به ضایعات تبدیل می شودکه این میزان ۶ برابر استاندارد جهانیست. در یک تقسیم بندی کلی بحران آب به ۲ دسته تقسیم بندی می شود: بحران آب بلند مدت و  بحران آب کوتاه مدت.

از فاکتورهای بلندمدت بحران آب می توان به افزایش جمعیت، Global warming (گرم شدن جهانی کره زمین که آنهم ناشی از فعالیتهای انسانی از قبیل افزایش گازهای گلخانه ای که در اثر دود اگزوز اتومبیلها، آلایندگی صنایع و ....بوجود می آید)، استفاده بیشتر از منابع آب، بالارفتن سطح رفاهی مردم(طبیعتا رفاه طلبی وتوسعه تجمل گرایی وافزایش بهداشت از عوامل  افزایش مصرف آب خواهند بود) و استفاده از سموم دفع آفات در کشاورزی و نیز مصرف مواد شیمیائی در صنایع بویژه صنایع بزرگ (که با آلوده کردن آب باعث افزایش آب مصرفی میشوند) اشاره کرد.

بحران آب بصورت کوتاه مدت شامل ۲ دسته عوامل طبیعی (سیل ،زلزله ...) و عوامل غیرطبیعی که شامل فرسودگی سیستم های انتقال آب، ریزش چاهها ،فرونشست زمین (بدلیل برداشت بی رویه از نفت از منابع ، ساختمان سازی بی رویه خصوصاً بلندمرتبه سازیها).

آقای دکتر حسینی مزینانی چه راهکارهای کوتاه مدت و بلند مدتی را برای  مقابله با بحران آبی پیشنهاد می کنید؟

در راهکارهای کوتاه مدت می توان بهبازسازی شبکه های آب رسانی وشبکه های انتقال و توزیع آب، تفکیک آب شرب از غیرشرب(بعنوان مثال متاسفانه آبی که با صرف هزینه های زیاد تصفیه و در مدار مصرف مردم قرار می گیرد هم بعنوان آب آشامیدنی مردم مورد استفاده می گیرد ، هم به جهت شستشو و استحمام، هم آبدهی به باغچه های منازل که یکی از ضروری ترین راههای کوتاه مدت تفکیک آب آشامیدنی با غیرآشامیدنیست، پیش بینی حوادث غیرمترقبه (مثل احداث مترو- ایجاد تونل-بازسازی زیرساختها، و مهمترین راهکار موثر، فرهنگ سازی و انجام فعالیتهای فرهنگیست. گرچه اخیراْ اقدامات خوبی در این صورت انجام گرفته و بعنوان مثال در بیلبوردهای سطح شهربه این موضوع پرداخته شده ودر رسانه ها هم به آن پرداخته می شود اما این مقدار کافی نیست. این مسئله باید به تبلیغات چهره به چهره تبدیل شود باید آموزش و پرورش- آموزش عالی و تمامی سازمانهای متولی ، برنامه های مدون و جامعی را تدوین و در این زمینه به مرحله اجرا در بیاورند. باید هر وزارتخانه و سازمان و  اداره ای به این فرهنگ سازی دامن بزند مهمتر از همه باید این فرهنگ سازی در خانواده ها به نحو مقتضی پیاده شود.

از راهکارهای بلندمدت مقابله با بحران آب:

- تدوین و ارائه الگوی مصرف آب.

- سازماندهی مدیریت کارآمد تولید وبهره برداری از منابع.

-حفاظت وبهره برداری موثر از آب.

- در تولیدات کشاورزی توجه به آب مجازی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

ما می توانیم بحران آب را چه بصورت کوتاه مدت و چه بصورت بلندمدت مدیریت کنیم.

بنابراین جادارد هم بصورت اعتقادی و ایدئولوژیکی و هم بصورت علمی وهم بصورت عملیاتی روی بحث استفاده درست از آب کار کنیم.

منبع؛ سایت دانشگاه آزاد اسلامی شهر ری

به جمع شاهدان کویرمزینان در تلگرام بپیوندید: https://t.me/shahedanemazinan